Zawód nauczyciel to nie tylko nauczanie dzieci i młodzieży oraz ich wychowywanie, ale także posłannictwo, wypełnianie misji. Dlatego też nauczyciel zobowiązany jest rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą. Ci nauczyciele, którzy uchybiają godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej. Należy jednak zaznaczyć, że odpowiedzialności tej podlegają nauczyciele zatrudnieni na podstawie mianowania, a więc nauczyciele mianowani i dyplomowani.
Od 1 września 2009 r. odpowiedzialność dyscyplinarną będą ponosić wszyscy nauczyciele bez względu na podstawę nawiązania stosunku pracy.
Jeżeli natomiast nauczyciel popełni czyn powodujący odpowiedzialność dyscyplinarną, który jest jednocześnie przestępstwem w świetle przepisów Kodeksu karnego, podlega karze zarówno dyscyplinarnej, jak i karze przewidzianej w Kodeksie karnym. Tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 11 maja 2001 r. (III SZ 2/00), w którym stwierdził, że nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia obowiązkom lub godności zawodu niezależnie od odpowiedzialności karnej.
Wszczęcie postępowania dyscyplinarnego
Postępowanie dyscyplinarne wszczyna na wniosek rzecznika dyscyplinarnego komisja dyscyplinarna i kończy je wydaniem orzeczenia po przeprowadzeniu rozprawy oraz po wysłuchaniu głosów rzecznika i obwinionego lub jego obrońcy.
Do stosowania kar dyscyplinarnych są uprawnione komisje dyscyplinarne:
• działające w I instancji przy wojewodach, dla nauczycieli wszystkich szkół na terenie województwa,
• działające w II instancji - komisja dyscyplinarna przy Ministrze Edukacji Narodowej i Sportu, a w sprawach dyscyplinarnych nauczycieli szkół artystycznych - przy Ministrze Kultury i Ochrony Dziedzictwa Narodowego.
Od prawomocnego orzeczenia komisji odwoławczej strony mogą wnieść odwołanie do Sądu Apelacyjnego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych właściwego ze względu na miejsce zamieszkania obwinionego (nauczyciela). Na wniesienie odwołania strony mają 14 dni od daty doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Wydane orzeczenie przez sąd apelacyjny jest ostateczne i stronom nie służy prawo wniesienia kasacji.
Organ administracji państwowej, przy którym została powołana komisja, wyznaczy dla każdej komisji dyscyplinarnej rzecznika dyscyplinarnego oraz odpowiednią liczbę jego zastępców z grona podległych sobie pracowników.
Na członków komisji dyscyplinarnych powoływani są nauczyciele mianowani lub dyplomowani. Członkami mogą być również nauczyciele zatrudnieni w urzędach organów administracji rządowej na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych. Okres kadencji komisji dyscyplinarnych wynosi 4 lata.
Termin wszczęcia postępowania
Postępowanie dyscyplinarne nie może być wszczęte po upływie 3 miesięcy od dnia uzyskania przez właściwy organ administracji państwowej, przy którym powołana została komisja dyscyplinarna - wiadomości o popełnieniu czynu uzasadniającego nałożenie kary i po upływie 3 lat od popełnienia tego czynu (art. 81 Karty Nauczyciela). Gdy czyn popełniony przez nauczyciela jest przestępstwem, okres ten nie może być krótszy od okresu przedawnienia ścigania tego przestępstwa.
Rozwiązanie stosunku pracy po popełnieniu czynu nie stanowi przeszkody do wszczęcia i prowadzenia postępowania dyscyplinarnego oraz wymierzenia kary dyscyplinarnej.
Przepisy ustawy przewidują następujące rodzaje kar dyscyplinarnych:
• naganę z ostrzeżeniem,
• zwolnienie z pracy,
• zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania,
• wydalenia z zawodu nauczycielskiego.
Zatarcie kar dyscyplinarnych nagany z ostrzeżeniem i zwolnienie z pracy następuje po upływie 3 lat od dnia doręczenia nauczycielowi prawomocnego orzeczenia o ukaraniu, jeżeli w tym okresie nie był karany dyscyplinarnie lub sądownie. Natomiast w przypadku orzeczenia kary zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania podlega zniszczeniu po upływie 6 lat. Dyrektor szkoły, a gdy ukaranym był dyrektor szkoły - organ prowadzący szkołę (wójt, burmistrz, prezydent miast, starosta, marszałek województwa) informuje nauczyciela o zatarciu kary i o zniszczeniu orzeczenia, które było dołączone do akt osobowych.
Zawieszenie nauczyciela w obowiązkach
Zawieszenia nauczyciela (dyrektora szkoły) w pełnieniu obowiązków następuje w sytuacji wszczęcia postępowania karnego lub złożenia wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego.
Przepisy Karty Nauczyciela rozróżniają dwa rodzaje zawieszenia:
• obligatoryjne,
• fakultatywne.
Obligatoryjnie odsuwa się nauczyciela lub dyrektora szkoły od prowadzenia zajęć w przypadku jego tymczasowego aresztowania lub pozbawienia wolności w postępowaniu karnym. Fakultatywnie natomiast zawiesza się nauczyciela, jeżeli dyrektor, a w stosunku do dyrektora organ prowadzący szkołę uzna, że dalsze prowadzenie przez niego zajęć jest niecelowe ze względu na powagę i wiarygodność wysuniętych zarzutów. Zawieszenie w pełnieniu obowiązków w uzasadnionych przypadkach może nastąpić jeszcze przed złożeniem wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego.
Zawieszenie zarówno fakultatywne, jak i obligatoryjne nie może być dłuższe niż 6 miesięcy. Karta Nauczyciela dopuszcza przedłużenie tego terminu, gdy nie zakończono jeszcze toczącego się przeciwko nauczycielowi postępowania karnego lub dyscyplinarnego, w związku z którym nauczyciel został zawieszony.
Nauczyciel w okresie zawieszenia otrzymuje wynagrodzenie w niższej wysokości, gdyż podlega ono ograniczeniu. W razie tymczasowego aresztowania nauczyciela wynagrodzenie jest zmniejszone maksymalnie o połowę. Decyzję w sprawie wysokości tego zmniejszenia podejmuje pracodawca, biorąc pod uwagę sytuację rodzinną nauczyciela. W pozostałych przypadkach decyzje o ograniczeniu wynagrodzenia zasadniczego podejmuje pracodawca. Zmniejszone wynagrodzenie zasadnicze nauczyciel otrzymuje, począwszy od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym został zawieszony w pełnieniu obowiązków nauczyciela. Nie otrzymuje dodatków i wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe.
W przypadku odbywania kary pozbawienia wolności nauczyciel traci prawo do wynagrodzenia.
Natomiast gdy prowadzone przeciwko nauczycielowi postępowanie karne lub dyscyplinarne zostanie umorzone z powodu braku dowodów lub zapadanie wyrok uniewinniający, nauczyciel otrzyma niewypłacone wynagrodzenie.
Nauczyciele mianowani i dyplomowani, nauczyciele zatrudnieni na podstawie umowy o pracę zostają z mocy prawa zawieszeni w pełnieniu obowiązków w razie ich tymczasowego aresztowania lub w razie pozbawienia wolności w związku z postępowaniem karnym.
Podstawa prawna:
• art. 81 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (DzU z 2006 r. nr 97, poz. 674 ze zm.),
• wyrok SN z 11 maja 2001 r., III SZ 2/00 (OSNP 2001/17/545).