Przedawnienie roszczeń w prawie pracy

W prawie cywilnym, a także w prawie pracy przedawnieniu ulegają tylko roszczenia. Termin roszczenie oznacza skonkretyzowane (zindywidualizowane) co do treści oraz co do podmiotu uprawnionego i zobowiązanego uprawnienie. Inaczej mówiąc, z roszczeniem mamy do czynienia wtedy, gdy dana osoba (wierzyciel) może żądać od oznaczonego podmiotu (dłużnika) świadczenia. W przypadku gdy dłużnik odmówi spełnienia świadczenia, wierzyciel uprawniony jest do zwrócenia się do organów państwa o ochronę, tj. o przymuszenie dłużnika do spełnienia świadczenia. Tak więc przedawnieniu nie ulegają prawa (w teorii prawa nazywane prawami podmiotowymi), jak chociażby prawo własności. Przedawnienie roszczenia oznacza, że wierzyciel nie może dochodzić danego roszczenia. Roszczenie to istnieje jednak w dalszym ciągu. O wiele dalej idące konsek-wencje niewykonania uprawnienia w danym okresie są w przypadku tzw. terminów zawitych, ponieważ uprawnienie wierzyciela, wskutek upływu terminu zawitego, wygasa. Jeżeli dłużnik spełni dobrowolnie przedawnione roszczenie, to nie będzie mógł domagać się jego zwrotu. W przypadku upływu terminu zawitego dłużnik będzie mógł się domagać tego, co świadczył, ponieważ zobowiązanie wygasło. W prawie pracy, podobnie jak w prawie cywilnym, istnieje wiele terminów, których kwalifikacja może nastręczać trudności. Przyjmuje się jednak, że terminy zawite są zwykle krótkie (tydzień, miesiąc itp.), natomiast terminy przedawnienia są zwykle dłuższe (podstawowe terminy wynoszą 3 i 10 lat).

Funkcja „instytucji” przedawnienia

Instytucja przedawnienia, która przy pobieżnej analizie może okazać się niesprawiedliwa, pełni ważną funkcję w prawie. Po pierwsze, zmusza wierzycieli, aby wykonywali swoje uprawnienia w terminach, w jakich powinny być one wykonane, zgodnie ze swoim przeznaczeniem. Po drugie, eliminuje stan niepewności prawnej po stronie dłużnika. Każdy stan faktyczny, nawet jeśli jest niezgodny z prawem, powinien zostać uregulowany. Po trzecie, dochodzenie roszczeń przez wierzycieli po latach może być znacznie utrudnione (utrata dokumentów, śmierć świadków itp.).

Przedawnienie w prawie pracy

Cechą przedawnienia w prawie pracy jest to, że przedawnieniu podlegają nie tylko roszczenia majątkowe (jak w prawie cywilnym), ale także roszczenia niemajątkowe. W art. 291 k.p. wyraźnie stwierdza się, że przedawnieniu podlegają roszczenia ze stosunku pracy (art. 117 k.c. przewiduje, że przedawnieniu podlegają roszczenia majątkowe).

Zgodnie z Kodeksem pracy przedawniają się następujące roszczenia majątkowe:

• o wypłatę wynagrodzenia,

• o wypłatę odprawy,

• o zwrot udzielonych zaliczek,

• o odszkodowanie.

Przedawnieniu podlegają również roszczenia niemajątkowe, takie jak roszczenie o udzielenie urlopu wypoczynkowego.

Terminy

W prawie pracy ogólnym terminem przedawnienia jest termin 3-letni (art. 291 § 1 k.p.). Termin ten odnosi się do roszczeń wynikających ze stosunku pracy i roszczeń powiązanych z tym stosunkiem. Jeżeli pracownik i pracodawca zawrą inną umowę, przedawnienie roszczeń wynikających z tej umowy nastąpi zgodnie z terminami kreślonymi w prawie cywilnym. Jest to termin określony zarówno dla pracowników, jak i pracodawców. Termin ten stosuje się w każdym przypadku, chyba że Kodeks pracy przewiduje inny termin przedawnienia. Wyjątki od 3-letniego terminu przedawnienia określone są chociażby w art. 291 § 2 k.p., który stanowi, że roszczenie pracodawcy o naprawienie szkody w skutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków przez pracownika ulega przedawnieniu z upływem roku od dnia, w którym pracodawca powziął wiadomość o wyrządzeniu przez pracownika szkody, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jej wyrządzenia. Termin ten stosuje się również do roszczeń pracodawcy o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 § 1¹ k.p. oraz do roszczeń pracodawcy o naprawienie szkody związanej z naruszeniem przez pracownika zakazu konkurencji. Roszczenie pracodawcy o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika umyślnie przedawnia się zgodnie z terminami określonymi przez Kodeks cywilny (art. 442¹ k.c. przewiduje terminy 3-letnie, 10-letnie i 20-letnie). Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczenie organu powołanego do rozstrzygania sporów, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą w trybie określonym w Kodeksie pracy, przedawnia się z upływem dziesięciu lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia lub zawarcia ugody. Dotyczy to w szczególności wyroków sądów i ugód zawartych przez sądem i komisją pojednawczą.

Bieg terminu przedawnienia

Bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w dniu wymagalności roszczenia. Wymagalność roszczenia następuje w dniu, w którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania spełnienia świadczenia. Jeżeli termin wymagalności roszczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno zostać spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do jego spełnienia. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od czynności wierzyciela, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym wierzyciel mógł najwcześniej podjąć daną czynność. Bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu w czasie trwania przeszkody, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może dochodzić przysługujących mu roszczeń przed właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów. Bieg terminu przedawnienia, jeżeli osobą uprawnioną jest osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych (osoba niepełnoletnia, ubezwłas-nowolniona częściowo lub całkowicie), nie może zakończyć się przed upływem 2 lat od dnia ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego lub od dnia, w którym ustała przyczyna do jego ustanowienia. W przypadku gdy termin przedawnienia wynosi rok, bieg terminu przedawnienia liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia.

Bieg przedawnienia może zostać przerwany określoną przez prawo pracy czynnością wierzyciela. Przerwanie terminu przedawnienia oznacza, że dotychczasowy bieg terminów uważa się za niebyły, a przedawnienie biegnie na nowo od momentu jego przerwania.

Przerwanie terminu przedawnienia może zajść tylko w przypadkach określonych przez Kodeks pracy, tj. w przypadku:

• podjęcia przez wierzyciela czynności przed organem właściwym do rozstrzygania sporów lub

• egzekwowania roszczeń przedsięwziętych bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia,

• uznania roszczenia.

Na koniec krótko należy wspomnieć jeszcze o terminach zawitych. Terminy zawite nie posiadają generalnej regulacji w Kodeksie pracy. Są one znacznie krótsze niż terminy przedawnienia, jednak rygor terminów zawitych łagodzony jest możliwością ich przywrócenia przez sąd.

Podstawa prawna:

• art. 291 § 2 Kodeksu pracy,

• art. 442¹ Kodeksu cywilnego.