Najważniejsze zmiany wprowadzone w wyniku nowelizacji dotyczą m.in. dostosowania norm tygodniowych do obowiązujących pracowników zakładów opieki zdrowotnej norm dobowych czasu pracy, wliczenia dyżurów medycznych do czasu pracy oraz wprowadzenia odpoczynków dobowych i tygodniowych.
1. Normy dobowe i tygodniowe
Od 1 stycznia 2008 r. czas pracy pracowników zakładów opieki zdrowotnej, co do zasady, w okresie rozliczeniowym nie może przekraczać 7 godzin 35 minut na dobę oraz przeciętnie 37 godzin 55 minut na tydzień w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy. Takie normy czasu pracy są właściwe dla pracowników podstawowej opieki medycznej.
Czas pracy pracowników technicznych, obsługi i gospodarczych nie powinien zaś, w przyjętym okresie rozliczeniowym, przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy.
Dotychczas przeciętne tygodniowe normy czasu pracy przewidziane dla pracowników zakładów opieki zdrowotnej nie odpowiadały normom dobowym. Pracowników mających normę dobową 7 godzin i 35 minut obowiązywała norma tygodniowa wynosząca przeciętnie 40 godzin na tydzień, zaś pracowników, których norma dobowa wynosiła 8 godzin, obowiązywała norma tygodniowa w wymiarze przeciętnie 42 godzin na tydzień.
WAŻNE!
Norma przeciętnie tygodniowa czasu pracy, aby pozostawać w spójności z normą dobową oraz zasadą przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, powinna odpowiadać pięciokrotności normy dobowej.
Dotychczasowy stan prawny nie odpowiadał regule, zgodnie z którą norma przeciętnie tygodniowa jest równa pięciokrotności normy dobowej. Zostało to zmienione w nowelizacji ustawy o zakładach opieki zdrowotnej.
Niestety, nowelizacja nie wprowadziła jasnego podziału na stanowiska: podstawowej opieki medycznej, techniczne, obsługi i gospodarcze. Wprawdzie w zakresie regulacji czasu pracy ustawa o zakładach opieki zdrowotnej odsyła do tych grup, ale nie wskazuje jednocześnie, które stanowiska czy których pracowników powinno się zaliczyć do poszczególnych grup zawodowych.
Z tego względu podziału stanowisk na wymienione grupy powinien dokonać pracodawca w przepisach obowiązujących w jego zakładzie pracy, np. w regulaminie pracy, kierując się rozporządzeniem z 8 czerwca 1998 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników publicznych zakładów opieki zdrowotnej (DzU z 1999 r. nr 52, poz. 543 ze zm.). W sytuacji zaś, gdy pracodawca nie dokonał takiego podziału, do ustalenia, do której grupy należą dani pracownicy, czyli jakie normy czasu pracy należy do nich stosować, powinien posłużyć się posiłkowo ww. rozporządzeniem.
Do pracowników podstawowej opieki medycznej oraz technicznych, obsługi i gospodarczych, jeśli jest to uzasadnione rodzajem wykonywanej przez nich pracy lub jej organizacją, może być stosowany system równoważnego czasu pracy, w którym dopuszcza się przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin, przy jednoczesnym zachowaniu przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy przewidzianej dla tych pracowników, czyli równej 37 godzin 55 minut dla pracowników podstawowej opieki medycznej oraz 40 godzin dla pracowników technicznych, obsługi i gospodarczych. Wydłużony dobowy wymiar czasu pracy, w celu zachowania przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy, należy zrównoważyć krótszym czasem pracy w innych dniach pracy lub dniami wolnymi od pracy.
Czas pracy nie może przekraczać 5 godzin na dobę i przeciętnie 25 godzin na tydzień dla pracowników komórek organizacyjnych:
• radiologii, radioterapii, medycyny nuklearnej - stosujących w celach diagnostycznych lub leczniczych źródła promieniowania jonizującego, jeżeli do ich podstawowych obowiązków należy:
- stosowanie w celach diagnostycznych lub leczniczych źródeł promieniowania jonizującego, a w szczególności: wykonujących badania lub zabiegi, asystujących lub wykonujących czynności pomocnicze przy badaniach lub zabiegach, obsługujących urządzenia zawierające źródła promieniowania lub wytwarzające promieniowanie jonizujące lub wykonujących czynności zawodowe bezpośrednio przy chorych leczonych za pomocą źródeł promieniotwórczych lub
- prowadzenie badań naukowych z zastosowaniem źródeł promieniowania jonizującego, lub
- dokonywanie pomiarów dozymetrycznych promieniowania jonizującego,
• fizykoterapii, jeżeli do ich podstawowych obowiązków należy kontrolowanie techniki stosowanych zabiegów lub samodzielne wykonywanie zabiegów;
• patomorfologii, histopatologii, cytopatologii, cytodiagnostyki, jeżeli do ich podstawowych obowiązków należy:
- przygotowywanie preparatów lub
- wykonywanie badań histopatologicznych i cytologicznych;
• patomorfologii, medycyny sądowej oraz prosektoriów, jeżeli do ich podstawowych obowiązków należy:
- wykonywanie sekcji zwłok lub
- wykonywanie badań patomorfologicznych i toksykologicznych, lub
- pomoc przy wykonywaniu sekcji zwłok oraz badań patomorfoloicznych i toksykologicznych, lub
- pobieranie narządów i tkanek ze zwłok,
Czas pracy pracowników niewidomych zatrudnionych na stanowiskach wymagających kontaktu z pacjentami, w przyjętym okresie rozliczeniowym, nie może przekraczać 6 godzin na dobę i przeciętnie 30 godzin na tydzień.
Wymienionym wyżej pracownikom w wyniku nowelizacji również zmieniono normę tygodniową. Poprzednio wynosiła ona przeciętnie 26 godzin i 15 minut na tydzień, a dla pracowników niewidomych przeciętnie 31 godzin i 30 minut na tydzień.
W przypadku ww. grup pracowników nie jest dopuszczalne przedłużenie wymiaru czasu pracy do 12 godzin na dobę, tak jak w przypadku pozostałych pracowników zoz.
2. Okres rozliczeniowy
Nowelizacja ustawy o zakładach opieki zdrowotnej wprowadziła również nowe rozwiązania dla długości okresów rozliczeniowych. Zasadą jest bowiem maksymalnie 3-miesięczny okres rozliczeniowy. Z uwagi jednak na fakt, że dotychczasowy maksymalny 12-tygodniowy okres rozliczeniowy jest okresem krótszym niż 3-miesięczny, zakłady opieki zdrowotnej nie muszą wprowadzać zmian w tym zakresie. Mogą stosować w dalszym ciągu 12-tygodniowe okresy rozliczeniowe, gdyż spełniają one wymóg, zgodnie z którym okres rozliczeniowy nie może przekraczać 3 miesięcy.
WAŻNE!
W równoważnym systemie czasu pracy okres rozliczeniowy nie powinien być dłuższy niż 1 miesiąc, a tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach może zostać przedłużony, nie więcej jednak niż do 4 miesięcy.
Tak samo jak w podstawowym systemie czasu pracy, tak i w równoważnym okresy rozliczeniowe mogą pozostać niezmienione. Dotychczas można bowiem było stosować 4-tygodniowe (czyli krótsze niż 1 miesiąc), a w szczególnie uzasadnionych przypadkach 12-tygodniowe (czyli krótsze niż 4-miesięczne) okresy rozliczeniowe.
3. Wymiar czasu pracy
W wyniku nowelizacji zmianie uległ również sposób liczenia wymiaru czasu pracy dla danego okresu rozliczeniowego. Od 1 stycznia 2008 r. kwestię tę będzie regulować art. 130 Kodeksu pracy. Dotychczas obowiązujący zapis ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, odnoszący się do sposobu liczenia wymiaru, uległ bowiem skreśleniu.
Od przyszłego roku wymiar czasu pracy pracowników zakładów opieki zdrowotnej będzie się liczyć tak, jak w przypadku wszystkich innych pracowników, czyli:
• mnożąc 40 godzin przez liczbę tygodni przypadających w okresie rozliczeniowym (należy jednak pamiętać, że tydzień pracy to nie to samo co tydzień kalendarzowy - tydzień pracy to bowiem 7 kolejnych dni począwszy od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego),
• dodając do otrzymanej liczby godzin iloczyn 8 godzin i liczby dni pozostałych do końca okresu rozliczeniowego, przypadających od poniedziałku do piątku,
• odejmując iloczyn liczby 8 i liczby dni świątecznych przypadających w okresie rozliczeniowym (należy jednak pamiętać, że święto przypadające w niedzielę nie powoduje obniżenia wymiaru czasu pracy).
W przypadku pracowników, którzy mają normę dobową i tygodniową inną niż 8 godzin (norma dobowa) i przeciętnie 40 godzin (norma tygodniowa), przy obliczaniu wymiaru czasu pracy bierzemy pod uwagę normy czasu pracy właściwe dla danej grupy pracowników.
PRZYKŁAD
Obliczając, ile godzin pracy można zaplanować pracownikowi, którego obowiązuje 5-godzinna dobowa oraz 25-godzinna średniotygodniowa norma czasu pracy w okresie rozliczeniowym obejmującym styczeń - marzec 2008 r., należy:
• pomnożyć 25 godzin (norma średniotygodniowa) przez 13 (liczba tygodni przypadających w analizowanym okresie rozliczeniowym), co daje 325 godzin,
• do otrzymanej liczby godzin dodać iloczyn 5 godzin i dni wykraczających poza pełne tygodnie okresu rozliczeniowego, przypadających od poniedziałku do piątku. W omawianym okresie nie występują takie dni, ponieważ mamy 13 pełnych tygodni od 1 stycznia do 31 marca br.,
• odjąć iloczyn 5 godzin (norma dobowa) i 2 dni (dni świąteczne przypadające w omawianym okresie rozliczeniowym, tj. 1 stycznia, 24 marca), co daje 10 godzin.
Otrzymujemy wynik 315 godzin (325 godzin - 10 godzin). Tyle zatem godzin pracy pracodawca może zaplanować pracownikowi w okresie rozliczeniowym od stycznia do marca 2008 r.
4. Dyżur medyczny
Lekarze oraz inni pracownicy posiadający wyższe wykształcenie wykonujący zawód medyczny zatrudnieni w zakładzie opieki zdrowotnej przeznaczonym dla osób, których stan zdrowia wymaga udzielania całodobowych świadczeń zdrowotnych, mogą być zobowiązani do pełnienia w tym zakładzie dyżuru medycznego. Zgodnie jednak z najnowszą nowelizacją dyżur będzie się zaliczać do czasu pracy. Zaliczenie dyżuru do czasu pracy będzie skutkowało tym, że będzie musiał się on mieścić w 48-godzinnym przeciętnie w tygodniu limicie czasu pracy, a co za tym idzie zwykły czas pracy wraz z dyżurem i nadgodzinami nie będzie mógł przekraczać 48 godzin przeciętnie w tygodniu w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Mimo że czas dyżuru będzie zaliczany do czasu pracy, to dyżur pełniony w dniu wolnym od pracy wynikającym z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy nie będzie powodował obowiązku pracodawcy oddania pracownikowi w zamian za taki dyżur innego dnia wolnego. Oznacza to zatem, że dyżury medyczne nie będą powodowały naruszenia zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy - inaczej niż zwykła praca w takim dniu.
PRZYKŁAD
Lekarz pracuje od poniedziałku do piątku po 7 godzin 35 minut w tygodniu. W sobotę ma zaplanowany 8-godzinny dyżur medyczny. Taki dyżur nie powoduje naruszenia zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy. Przepisy nie nakładają bowiem na pracodawcę obowiązku rekompensowania dyżuru w dniu, który jest dla pracownika dniem wolnym od pracy wynikającym z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, innym dniem wolnym od pracy.
Ponadto dyżur pełniony przez osoby, które, co do zasady, nie mają prawa do wynagrodzenia z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych (pracownicy zarządzający zakładem pracy w imieniu pracodawcy i kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych), będzie wynagradzany jak dyżur innych pracowników.
5. Klauzula opt-out
Lekarze oraz inni posiadający wyższe wykształcenie pracownicy wykonujący zawód medyczny, zatrudnieni w zakładzie opieki zdrowotnej przeznaczonym dla osób, których stan zdrowia wymaga udzielania całodobowych świadczeń zdrowotnych, mogą być, po wyrażeniu na to zgody na piśmie, zobowiązani do pracy w zakładzie opieki zdrowotnej w wymiarze przekraczającym przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. Czas pracy, łącznie z dyżurami, pracowników, którzy wyrażą na to zgodę na piśmie, czyli podpiszą tzw. klauzulę opt-out, nie będzie zatem ograniczony 48-godzinną maksymalną liczbą godzin pracy. Nie będzie również ograniczony 150-godzinnym rocznym limitem godzin pracy ponad obowiązujące pracowników normy czasu pracy.
Ograniczenie czasu pracy pracowników, którzy wyrażą zgodę na klauzulę opt-out będzie jednak wynikać z obowiązku zapewnienia im okresów odpoczynku dobowego i tygodniowego.
WAŻNE!
Cofnięcie zgody na pracę w wymiarze przekraczającym 48 godzin przeciętnie w tygodniu w przyjętym okresie rozliczeniowym będzie mogło nastąpić w każdym czasie na mocy oświadczenia pracownika z zachowaniem miesięcznego okresu wypowiedzenia.
6. Ewidencja czasu pracy
Pracodawca, którego choćby jeden pracownik wyraził zgodę na pracę w wymiarze przekraczającym 48 godzin w tygodniu, będzie miał obowiązek prowadzić ewidencję czasu pracy takich pracowników oraz udostępniać ją w razie kontroli organom Państwowej Inspekcji Pracy (PIP). PIP z powodów związanych z bezpieczeństwem lub zdrowiem pracowników, a także w celu zapewnienia właściwego poziomu udzielania świadczeń zdrowotnych może zakazać lub ograniczyć możliwość wydłużania maksymalnego tygodniowego czasu pracy. Pracodawca, na wniosek Państwowej Inspekcji Pracy, będzie miał również obowiązek przekazywać informację na temat pracowników, którzy wyrazili zgodę na taki zwiększony wymiar czasu pracy.
7. Prawo do odpoczynku
Pracownikowi w każdej dobie przysługuje prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Odpoczynek taki, w przypadku pracownika pełniącego w danej dobie dyżur medyczny, będzie musiał być udzielony bezpośrednio po zakończeniu pełnionego dyżuru.
W praktyce w zakresie udzielania odpoczynku dobowego pojawiły się dwa odmienne stanowiska. Pierwsze z nich, prezentowane przez Państwową Inspekcję Pracy (pismo GNP-302-4560-527/07/PE), uznaje, że odpoczynek dobowy może być udzielony dopiero po zakończeniu dyżuru medycznego. Oznacza to, że pracownik medyczny może pracować np. 7 godzin i 35 minut, a następnie dyżurować maksymalnie przez 16 godzin 25 minut, czyli do wypełnienia doby pracowniczej (24 godzin). Dopiero po zakończeniu tego dyżuru należy mu udzielić odpoczynku dobowego. Takie stanowisko PIP opiera na interpretacji art. 32jb ust. 2 ustawy o zoz.
PRZYKŁAD
Lekarz, po normalnej pracy trwającej w godz. od 7.00 do 14.35, miał zaplanowany dyżur trwający do godz. 02.35. Takie ustalenie dyżuru zdaniem PIP jest możliwe. Po takim dyżurze pracownik musi mieć zapewniony co najmniej 11-godzinny odpoczynek, a co za tym idzie, kolejną dobę pracowniczą może zacząć dopiero o godzinie 13.35.
Odmienny pogląd prezentowany przez środowisko medyczne oraz ekspertów prawa pracy stwierdza, że 11-godzinny odpoczynek dobowy powinien być udzielony w tej samej dobie pracowniczej, w której odbywała się praca i dyżur medyczny. Oznacza, to, że jeżeli lekarz pracuje danego dnia 7 godzin 35 minut, to w tym dniu może dyżurować jedynie przez 5 godzin 25 minut, a następnie trzeba mu zapewnić 11 godzin odpoczynku dobowego (7 godzin 35 minut pracy + 5 godzin 25 minut dyżuru + 11 godzin odpoczynku dobowego = 24 godziny). Zwolennicy tego poglądu opierają się na interpretacji art. 35jb ust. 1 ustawy o zoz.
Trudno ocenić, który pogląd jest właściwy. Wątpliwości w przedstawionym zakresie powinna rozstrzygnąć przygotowywana kolejna nowelizacja ustawy o zoz.
Ponadto, poza odpoczynkiem dobowym, pracownikom zakładów opieki zdrowotnej, tak jak wszystkim innym, przysługuje prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego.
W przypadkach uzasadnionych organizacją zakładu pracy, pracownicy, którzy mogą zostać zobowiązani do pełnienia dyżuru medycznego, mają prawo nie do 35 godzin, lecz do 24 godzin odpoczynku tygodniowego udzielanego w okresie rozliczeniowym nie dłuższym niż 14 dni.
Oznacza to, że w niektórych tygodniach pracownicy ci nie muszą mieć zapewnionego nawet skróconego do 24 godzin odpoczynku tygodniowego pod warunkiem, że zostanie on zapewniony (zrekompensowany) w 14-dniowym okresie rozliczeniowym.
• art. 32g-32jb ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (DzU z 2007 r. nr 14, poz. 89 ze zm.),
• art. 1 ustawy z 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej oraz ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym (DzU nr 176, poz. 1240),
• art. 130 Kodeksu pracy.
Monika Kaźmierczak
specjalista w zakresie prawa pracy