Dyżur medyczny pełniony jest przez pracowników poza normalnymi godzinami pracy w zakładach opieki zdrowotnej, który świadczy swoje usługi na rzecz osób wymagających udzielania całodobowych świadczeń zdrowotnych. Placówki ochrony zdrowia muszą zapewnić opiekę zdrowotną pacjentom, szczególnie jest to ważne w szpitalach, które funkcjonują przez 24 godziny na dobę. Dlatego przepisy ustawy o zakładach opieki zdrowotnej dopuszczają możliwość wcześniejszego planowania dyżurów przez pracodawców, przygotowania grafików i odpowiedniego zaplanowania pracy lekarzy.
Czas dyżuru wlicza się do czasu pracy, jednak w jego ramach pracodawca może zlecić pracownikowi pracę w wymiarze, który przekracza 37 godzin 55 minut na tydzień w okresie rozliczeniowym. Unormowanie to jest odstępstwem od zasad określonych przepisami kodeksu, w myśl których praca w godzinach nadliczbowych nie może być planowana, może być ona zlecana pracownikom tylko w sytuacjach wynikających ze szczególnych potrzeb pracodawcy.
WAŻNE!
Dyżur medyczny z chwilą wliczenia do czasu pracy może być realizowany w ramach normalnego czasu pracy pracownika, a także może być planowany w ramach pracy w godzinach nadliczbowych.
Zgodnie z przepisami ustawy o zakładach opieki zdrowotnej:
- czas dyżuru jest wliczany do czasu pracy,
- za czas dyżuru pełniony poza normalnymi godzinami pracy przysługuje wynagrodzenie jak za godziny nadliczbowe,
- istnieje możliwość planowania pracy w godzinach nadliczbowych, w wymiarze do średnio 48 godzin tygodniowo w okresie rozliczeniowym,
- istnieje możliwość przekraczania średnio 48 godzin tygodniowo za uprzednią zgodą pracownika wyrażoną na piśmie.
Pracodawca może zobowiązać lekarza lub innego pracownika, który posiada wyższe wykształcenie i pracuje w ZOZ, do pracy w formie dyżuru medycznego w wymiarze do 48 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym. Natomiast zaplanowanie dyżurów w wymiarze, który przekracza 48 godzin, może nastąpić tylko po wyrażeniu na to zgody pracownika. Zgoda ta musi być wyrażona na piśmie i może zostać przez pracownika cofnięta. O cofnięciu zgody pracownik musi poinformować pracodawcę na piśmie z zachowaniem miesięcznego okresu wypowiedzenia.
Odpoczynek po dyżurze
Przepisy ustawy nie określiły, ile może trwać dyżur w ciągu danej doby. Kodeks pracy przez dobę pracowniczą rozumie 24 kolejne godziny, począwszy od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę. W każdej dobie pracowniczej rozliczany jest dobowy wymiar czasu pracy pracownika, dyżur, a także dobowy okres odpoczynku. Zgodnie z ustawą o zakładach opieki zdrowotnej pracownikowi w każdej dobie przysługuje prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Przepis ten jest bardziej restrykcyjny niż zapisy Kodeksu pracy, gdyż wyklucza naruszenie zasady 11-godzinnego odpoczynku nawet w sytuacji konieczności prowadzenia akcji dla ratowania życia lub zdrowia ludzkiego.
Przykład
Maksymilian P., lekarz chorób wewnętrznych, rozpoczął pracę w szpitalu o godzinie 7.30 i do 15.05 wykonywał swoje obowiązki w ramach normalnego czasu pracy. Następnie rozpoczął dyżur medyczny, który trwał do godziny 7.30 następnego dnia. W tym czasie z uwagi na powódź w szpitalu został wprowadzony ostry dyżur i powstała konieczność zwiększenia personelu medycznego. Mimo zgody Maksymiliana P. na rozpoczęcie pracy o godzinie 16.00 tego dnia pracodawca nie może dopuścić lekarza do pracy. Może on w takiej sytuacji rozpocząć pracę dopiero o godzinie 18.30.
Z uwagi na to, że czas pełnienia dyżuru nie może naruszać prawa pracownika do dobowego i tygodniowego odpoczynku, odpoczynek dobowy powinien być udzielany po zakończeniu dyżuru, którego maksymalny okres trwania musi zamykać się w obrębie 24 godzin od chwili rozpoczęcia pracy. Natomiast dyżur zawsze musi przypadać po okresie normalnej pracy, ponieważ okres odpoczynku dobowego ma przypadać bezpośrednio po dyżurze.
Zdaniem Głównego Inspektora Pracy pracownik medyczny, którego dobowy wymiar czasu pracy wynosi 7 godzin i 35 minut, może pełnić dyżur, którego czas trwania nie przekracza 16 godzin i 25 minut, a dla osoby pracującej przez 12 godzin w równoważnym czasie pracy dyżur nie będzie mógł przekraczać 12 godzin. Dyżur pełniony w dniu wolnym od pracy mógłby trwać nawet do 24 godzin.
Wynagradzanie za dyżur
Pracownikowi pełniącemu dyżur medyczny przysługuje wynagrodzenie oraz dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych w wysokości 50% lub 100% w zależności od tego, w jakim dniu pełniony jest dyżur.
Dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia za pracę przysługuje za dyżur pełniony:
- w nocy,
- w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
- w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
Natomiast dodatek w wysokości 50% wynagrodzenia należy się za pracę w ramach dyżuru w każdym innym dniu.
Za pracę w niedzielę uznaje się pracę wykonywaną w okresie 24 kolejnych godzin, poczynając od godziny 6.00 w tym dniu, a kończąc o godzinie 6.00 w następnym dniu (poniedziałek), chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina rozpoczęcia i zakończenia tego dnia.
Pracownik medyczny pełniący dyżur w porze nocnej otrzyma również za każdą godzinę takiej pracy dodatek w wysokości 20% godzinowej stawki minimalnego wynagrodzenia. Dodatek, o którym mowa w art. 32 l pkt 1 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, wynoszący 65% stawki godzinowej przysługuje wyłącznie pracownikom zatrudnionym w zmianowej organizacji czasu pracy.
Przykład
Lekarz zatrudniony w szpitalu pracuje w czwartek od 7.00 do 14.35 (7 godz. 35 min.). Następnie ma wyznaczony dyżur do godziny 7.00 dnia następnego w piątek (16 godz. 25 min.). Za 7 godz. 35 minut otrzymuje normalne wynagrodzenie (wynagrodzenie zasadnicze za pracę wykonaną określoną w umowie o pracę). Natomiast za każdą godzinę dyżuru – normalne wynagrodzenie oraz dodatek w wysokości 50% wynagrodzenia, a za pracę od 23.00 do 7.00 – dodatek 100% za godziny nadliczbowe (pora nocna) oraz dodatkowo 20% za pracę w nocy.
Ewidencja czasu pracy
Pracodawca ma obowiązek prowadzić i przechowywać ewidencję czasu pracy pracowników, w tym ewidencję czasu dyżurów pełnionych przez pracowników, którzy wyrazili zgodę na pracę ponad 48 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym, a także udostępniać ją organom, które sprawują nadzór i kontrolę. Kontrolujący mogą w przypadku zagrożenia zdrowia lub bezpieczeństwa pracowników pracujących na dyżurach zakazać lub ograniczyć możliwość wydłużania maksymalnego tygodniowego wymiaru czasu pracy.
Podstawa prawna:
- ustawa z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (DzU z 2007 r. nr 14, poz. 89 ze zm.).