Z ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych wynika, że aby móc uznać zdarzenie za wypadek przy pracy, musi ono być nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, powodować uraz lub śmierć oraz nastąpić w związku z pracą.
Nagłość zdarzenia
Przesłanka nagłości zdarzenia ma na celu oddzielenie wypadków przy pracy od chorób zawodowych, które powstają w wyniku dłuższego oddziaływania na organizm szkodliwych czynników pochodzących ze środowiska pracy i kumulowania się tych czynników w organizmie. Pojęcie nagłości nie zostało zdefiniowane w przepisach. Przyjmuje się, że wypadek przy pracy powinien nastąpić w krótkim czasie - czas działania przyczyny zewnętrznej powinien być krótki. Nie będzie miał trudności ze stwierdzeniem takiej cechy wypadku pracownik, który skaleczył się, został porażony prądem, upadł z wysokości. Wątpliwości natomiast zwykle powstają na przykład przy porażeniu słonecznym, odmrożeniu. W takich sytuacjach przyjmuje się, że wypadek jest nagły, gdy przebiega w czasie nie dłuższym niż trwanie dnia pracy (wyrok Sądu Najwyższego z 30 czerwca 1999 r., sygn. akt II UKN 24/99; OSNP 2000/18/697).
Przyczyna zewnętrzna
Zdarzenie może być uznane za wypadek przy pracy, jeśli jest wywołane przyczyną zewnętrzną. Przyczyną taką jest każdy czynnik pochodzący spoza organizmu poszkodowanego pracownika, mogący wywołać szkodliwe skutki, np.: promieniowanie, wybuch, działanie maszyn, fal magnetycznych, wysokiej albo niskiej temperatury, czyn innej osoby.
PRZYKŁAD: BRAK ORZECZENIA PRZYCZYNĄ WYPADKU
Adam P. ma bardzo często zbyt wysokie ciśnienie i związane z tym zawroty głowy. Z tego powodu przez pewien czas był niezdolny do pracy i korzystał z zasiłku chorobowego, a potem świadczenia rehabilitacyjnego. Pracodawca, mimo że powinien, nie skierował pracownika na badania kontrolne po okresie korzystania ze świadczenia rehabilitacyjnego. Zatrudnił go do wykonywania prac na wysokościach. Adam P. spadł z rusztowania i złamał nogę i rękę. W przedstawionej sytuacji wypadek, jakiemu uległ Adam P., należy zakwalifikować jako wypadek przy pracy. Był nagły, wywołany przyczyną zewnętrzną, spowodował uraz (złamanie nogi i ręki). W związku z ustanowionym w art. 229 par. 4 k.p. zakazem dopuszczenia pracownika do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego za zewnętrzną przyczynę wypadku można przyjąć dopuszczenie do pracy bez przeprowadzenia badań kontrolnych (por. wyrok SN z 7 lutego 2006 r., I UK 192/05, M. P. Pr. 2006/5/269).
Trzeba zapamiętać, że przyczyna zewnętrzna nie musi być jedyną przyczyną wypadku przy pracy, ważne jest, aby stanowiła ona przyczynę sprawczą nieszczęśliwego zdarzenia. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z 11 lutego 1963 r., wystarczy, że pojawi się w zespole przyczyn, które do tego wypadku doprowadziły (sygn. akt III PO 15/62, OSNC 1963/10/215).
PRZYKŁAD: DWIE PRZYCZYNY WYPADKU
Anna P. jest zatrudniona na stanowisku kasjerki w sklepie spożywczym. Z uwagi na awarię zamrażarek pracodawca polecił jej przenoszenie ciężkich kartonów z żywnością. Nadmierny wysiłek doprowadził do udaru mózgu. Pracodawca w protokole powypadkowym stwierdził, że nie był to wypadek przy pracy. Dowiedział się bowiem, że Anna P. od kilku lat leczyła się na nadciśnienie tętnicze. Pracodawca Anny P. nie miał racji. Nadmierny wysiłek podczas pracy, który z największym prawdopodobieństwem, wespół z samoistnym nadciśnieniem tętniczym, spowodował u pracownika udar mózgu, stanowi przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy (por. wyrok SN z 29 stycznia 1997 r., II UKN 70/96, OSNAP 1997/18/357). Trzeba wiedzieć, że przyczyna zewnętrzna wypadku nie musi być jedyna, wyłączna, o czym zapewne zapomniał pracodawca Anny P.
Związek wypadku z pracą
Wypadek przy pracy musi być nie tylko nagły, wywołany przyczyną zewnętrzną, ale także musi mieć, jak z nazwy wynika, związek z pracą. Związek ten istnieje, gdy wypadek następuje:
l podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
l podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
l w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
O tym, czy pomiędzy wypadkiem a pracą istnieje związek, decyduje zachowanie pracownika, który takiemu wypadkowi uległ. Jeśli w czasie przeznaczonym na pracę pracownik robi to, co nie należy do jego obowiązków, zrywa związek wypadku z pracą.
Przez zwykłe czynności wykonywane przez pracownika należy rozumieć wszelkie czynności, jakie on podejmuje, czy to w zakładzie pracy czy też poza nim, jeżeli służą realizacji obowiązku świadczenia pracy, przygotowują to świadczenie lub są konieczne ze względu na kontynuację tego świadczenia (Kodeks pracy. Komentarz pod redakcją prof. dr. hab. Ludwika Florka, Dom Wydawniczy ABC 2005, str. 1139).
PRZYKŁAD: ZERWANIE ZWIĄZKU Z PRACĄ
Tomasz P. zatrudniony na stanowisku stolarza wdał się w bójkę z innym pracownikiem, podczaj której poważnie skaleczył się o piłę. W przedstawionej sytuacji wypadek, jakiemu uległ Tomasz P., nie może być zakwalifikowany jako wypadek przy pracy. Wypadek ten nie ma bowiem związku z pracą, mimo że miał miejsce w zakładzie, w którym Tomasz P. był zatrudniony. Związek wypadku z pracą ma bowiem miejsce, gdy wypadek nastąpi podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności lub poleceń przełożonych albo czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia.
Związek wypadku z pracą istnieje, gdy pracownik ulega wypadkowi podczas wykonywania obowiązków pracowniczych, wynikających z umowy o pracę albo polecenia służbowego. Należy jednak pamiętać o tym, że wypadek, jakiemu ulegnie pracownik podczas wykonywania poleceń o charakterze przestępczym, nie będzie wypadkiem przy pracy.
Uraz albo śmierć
Nie ma wypadków przy pracy bezurazowych. Skutkiem wypadku musi być uraz albo śmierć. Przez uraz należy rozumieć wszelkie zmiany w stanie zdrowia (anatomiczne i czynnościowe), które wpłynęły na funkcjonowanie organizmu i powstały wskutek uszkodzenia tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego (W. Witoszko M. P. Pr. 2006/6/301 - t. 3).
Warto zapamiętać, że nagłe zdarzenie powodujące uraz lub śmierć pracownika nie musi nastąpić w czasie pracy i w miejscu pracy, lecz może mieć miejsce w dowolnym czasie i miejscu, pod warunkiem że pozostaje w związku z rodzajem pełnionej przez pracownika pracy. I tak np. pobicie leśniczego przez kłusownika, zranienie prokuratora lub sędziego przez ukaranego za popełnione przestępstwo, dokonane poza czasem i miejscem ich pracy, pozostaje w związku funkcjonalnym z pełnioną przez nich pracą i stanowi wystarczającą podstawę do uznania tych zdarzeń za będące w związku z pracą (Z. Salwa PiZS 2003/3/18 - t. 3).
Wypadki zrównane
Warto wiedzieć, że na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnień do tzw. świadczeń wypadkowych z ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:
l w czasie trwania podróży służbowej w okolicznościach innych niż: wykonywanie przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń przełożonych, czynności w interesie pracodawcy, nawet bez polecenia, pozostawanie w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą zakładu a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostawało w związku z wykonaniem powierzonych mu zadań,
l podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
l przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.
Najwięcej wątpliwości mają zwykle pracownicy, którzy ulegli wypadkowi w czasie trwania podróży służbowych. Wypadek, który wystąpi podczas podróży służbowej, jest wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy, jeżeli ma charakter nagły, został spowodowany przyczyną zewnętrzną i pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych pracownikowi zadań. Związek przyczynowy ujęty jest szerzej niż związek zdarzenia z pracą w pojęciu wypadku przy pracy. W związku przyczynowym z zadaniami pracownika, które ma wykonać podczas oddelegowania, pozostaje każda jego czynność, która nie jest sprzeczna z celem podróży służbowej. Będą więc pozostawały w związku z podróżą takie czynności, jak spożywanie posiłków, zakupy, czynności higieniczne, toaletowe itp., gdyż od nich zależy, czy następnego lub tego samego dnia pracownik będzie gotów do wykonania powierzonych mu zadań.
Rodzaje wypadków przy pracy
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Monika Bugaj-Wojciechowska
monika.bugaj-wojciechowska@infor.pl
Podstawa prawna
- Art 3 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 z późn. zm.).