Stan faktyczny
Krystyna P. była zatrudniona w spółce C. 29 maja 2001 r. uległa wypadkowi przy pracy spowodowanemu przez innego pracownika tego samego pracodawcy. Z poszkodowaną w następnym roku rozwiązano stosunek pracy ze względu na długotrwałą nieobecność wynikłą z niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem. Krystyna P. wytoczyła byłemu pracodawcy proces o zadośćuczynienie za krzywdę oraz rentę wyrównawczą wraz z ustawowymi odsetkami. W czerwcu 2006 r. sprawa zakończyła się prawomocnym wyrokiem, w którym Sąd Okręgowy zasądził na rzecz poszkodowanej należności na łączną kwotę ponad 96 tys. zł.
Mimo wyroku pojawił się kolejny problem – tym razem z wyegzekwowaniem od pracodawcy wspomnianej kwoty. W marcu 2004 r. spółka C. ogłosiła upadłość. Rok później postanowieniem sądowym postępowanie upadłościowe zostało umorzone ze względu na brak środków. Postępowanie egzekucyjne na rzecz Krystyny P. również zostało umorzone.
Z powodu bezskuteczności egzekucji poszkodowana złożyła wniosek o wypłatę należnych świadczeń z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP), jednak Fundusz odmówił ich wypłaty.
Sądy orzekły
Wyrok sądu I instancji był dla Krystyny P. niekorzystny – powództwo zostało oddalone. Sąd wskazał, że przepisy unijne, w szczególności dyrektywa nr 2002/74/WE z 23 września 2002 r. zmieniająca dyrektywę Rady nr 80/987/EWG w sprawie zbliżania ustawodawstw państw członkowskich dotyczących ochrony pracowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy, nie określają ściśle roszczeń, które mają zostać zaspokojone w razie niewypłacalności pracodawcy. To państwa członkowskie określają w ramach wewnętrznego porządku prawnego roszczenia, których wypłata jest gwarantowana na wypadek niewypłacalności pracodawcy.
Zakresem dyrektywy objęte są roszczenia pracowników wynikające z umowy o pracę lub stosunku pracy, zaś roszczenia z tytułu czynów niedozwolonych nie są porównywalne z roszczeniami wywodzonymi z umowy. Roszczenia wynikające z wypadku przy pracy są już objęte ryzykiem ubezpieczeniowym w ramach systemu ubezpieczeń społecznych (ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych). Brakuje zatem przekonujących argumentów do przyjęcia, że pracownicy dochodzący roszczeń z czynów niedozwolonych powinni być traktowani tak samo jak pracownicy dochodzący roszczeń z umowy.
Podobnie orzekł sąd II instancji – apelacja poszkodowanej została oddalona. Mimo to Krystyna P. złożyła do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną.
Sąd Najwyższy rozstrzygnął
Wyrok kasacyjny był dla poszkodowanej także niekorzystny – Sąd Najwyższy skargę oddalił. Uzasadniając rozstrzygnięcie, wskazał, że zarówno przepisy wspólnotowe, jak i krajowe regulacje nie dają podstaw do skutecznego domagania się zaspokojenia przez instytucję gwarancyjną (FGŚP) części kwot zadośćuczynienia, renty i odszkodowania zasądzonych na rzecz pracownika od niewypłacalnego pracodawcy z tytułu wypadku przy pracy. Umożliwiają one jedynie spłatę przez właściwą instytucję państwową roszczeń pracowników wynikających z umów o pracę lub stosunku pracy istniejących wobec pracodawców, którzy są niewypłacalni (por. art. 1 i 3 dyrektywy nr 2002/74/WE oraz obecny art. 12 ustawy z 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy; DzU nr 158, poz. 1121 ze zm.). Nie zostały tam wskazane odszkodowania i inne należności z tytułu wypadku przy pracy.
SN przypomniał, że w przypadku roszczeń z tytułu wypadku przy pracy upadłość pracodawcy nie pozbawia pracownika prawa do określonych należności. Nie można bowiem pominąć odpowiedzialności organu rentowego ponoszonej na podstawie przepisów ustawy wypadkowej. Pracownik na jej podstawie otrzymuje świadczenia o charakterze odszkodowawczym bez względu na sytuację ekonomiczną pracodawcy.
Wnioski
Z omawianego wyroku wynika ważna zasada, określająca możliwość uzyskania należności odszkodowawczych z tytułu wypadku przy pracy od upadłego pracodawcy. W sytuacji gdy firma jest niewypłacalna do tego stopnia, że nie jest w stanie pokryć nawet kosztów upadłości, a po spieniężeniu majątku przez komornika brakuje środków na spłatę zobowiązań, poszkodowany pracownik może liczyć jedynie na świadczenia z ubezpieczeń społecznych. FGŚP nie wypłaci żadnych kwot poza należne z samej umowy o pracę (np. wynagrodzenia, premie, nagrody, dodatki, zaległe składki ZUS płacone ze środków pracownika) – ustawa nie obejmuje bowiem gwarancjami wszystkich należności od pracodawcy.
Z orzecznictwa
- Pracownik może powstrzymać się od wykonywania pracy tylko w przypadku łącznego wystąpienia przesłanek określonych w art. 210 § 1 k.p. (warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika).
Wyrok Sądu Najwyższego z 11 maja 2006 r., I PK 191/05, OSNP 2007/9–10/128
- Przeniesienie pracownika do innej pracy w trybie art. 230 k.p. (w razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej) należy traktować jako polecenie, którego odmowa może być uznana za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych (art. 52 § 1 pkt 1 k.p.).
Wyrok Sądu Najwyższego z 1 grudnia 1999 r., I PKN 425/99, OSNP 2001/8/263