Ochrona zdrowia pracowników należy do podstawowych obowiązków pracodawcy. Zdrowie pracownika zapewnia sprawność i wydajność jego pracy, a to z kolei przekłada się bezpośrednio na działalność zakładu pracy, rytmiczny (bez opóźnień) przebieg procesów pracy oraz na terminowość w realizacji zadań.
Podstawowe obowiązki z zakresu profilaktycznej ochrony zdrowia wynikają nie tylko z przepisów Kodeksu pracy, lecz również z ustaw i rozporządzeń.
Ogólnie ujmując, zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej obejmuje m.in.: przeprowadzenie badań lekarskich (wstępnych, okresowych, kontrolnych), ocenianie i informowanie o ryzyku zawodowym występującym na stanowisku pracy, monitorowanie środowiska pracy pod kątem występowania czynników szkodliwych dla zdrowia, stosowanie środków zapobiegających chorobom zawodowym. Obecnie pracodawcy mają coraz większą świadomość w zakresie szeroko rozumianego bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Właśnie dlatego nie ograniczają się tylko do zapewnienia pracownikom podstawowych usług medycznych, ale starają się otoczyć swoich pracowników szeroką opieką medyczną. Tak więc standardem stały się bezpłatne szczepienia ochronne (np. przeciwko grypie), diagnostyka czy wizyty u specjalistów.
Umowa z placówką medyczną
Aby zapewnić pracownikom właściwą opiekę medyczną, pracodawca ma obowiązek podpisać umowę z podstawową jednostką służby medycyny na świadczenie usług z zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej.
Wyboru podstawowej jednostki służby medycyny pracy dokonuje pracodawca, działając w porozumieniu z przedstawicielami pracowników. Decyzja w tej sprawie zależy tylko i wyłącznie od oceny oferty przedstawionej przez uprawnioną do tego typu działań placówkę.
Pracodawca, który dokona już wyboru, ma obowiązek sporządzić stosowną umowę, na podstawie której wybrana placówka będzie realizować zadania.
W umowie trzeba koniecznie określić:
• strony umowy oraz osoby objęte świadczeniami z tytułu umowy (np. pracownicy, osoby współpracujące stale z pracodawcą, emeryci - byli pracownicy),
• zakres opieki zdrowotnej, który w odniesieniu do pracowników powinien obejmować co najmniej te rodzaje świadczeń, do których zapewnienia zleceniodawca jest obowiązany na podstawie Kodeksu pracy, niniejszej ustawy i przepisów wydanych na ich podstawie,
• warunki i sposób udzielania świadczeń zdrowotnych, a w szczególności: sposób rejestracji osób objętych umową, organizację udzielania świadczeń, tryb przekazywania zaświadczeń lekarskich o zdolności do pracy bądź nauki oraz sposób podania tych informacji do wiadomości zainteresowanych,
• sposób kontrolowania wykonywania postanowień umowy,
• obowiązki pracodawcy wobec placówki dotyczące:
- przekazywania informacji o występowaniu czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych wraz z aktualnymi wynikami badań i pomiarów tych czynników,
- zapewnienia udziału w komisji bezpieczeństwa i higieny pracy działającej na terenie zakładu pracy,
- zapewnienia możliwości przeglądu stanowisk pracy w celu dokonania oceny warunków pracy,
- udostępniania dokumentacji wyników kontroli warunków pracy, w części odnoszącej się do ochrony zdrowia,
• wysokość należności, sposób jej ustalania, terminy płatności oraz tryb rozliczeń finansowych,
• dopuszczalność zlecania osobom trzecim przez zleceniobiorcę niektórych obowiązków wynikających z umowy, zgodnie z art. 14,
• okres, na który została zawarta umowa, z tym że okres ten nie może być krótszy niż rok,
• sposób rozwiązywania umowy za wypowiedzeniem i przypadki stanowiące podstawę rozwiązywania umowy ze skutkiem natychmiastowym,
• tryb rozstrzygania sporów związanych z realizacją i rozliczeniem finansowym umowy.
Koszty przeprowadzanych badań wstępnych, okresowych i kontrolnych oraz profilaktycznej opieki zdrowotnej niezbędnej ze względu na warunki pracy, na zasadach określonych w Kodeksie pracy oraz przepisach wydanych na jego podstawie, ponoszą pracodawcy. Do nich również należy finansowanie wybranych świadczeń zdrowotnych z zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej, należących do zadań służby medycyny pracy.
Służba medycyny pracy
W celu sprawowania ochrony zdrowia i profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi została utworzona służba medycyny pracy. Szczegółowe zasady funkcjonowania służby medycyny pracy w Polsce uregulowane są w ustawie z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (DzU z 2004 r. nr 125, poz. 1317, zwanej dalej u.s.m.p.) oraz w ratyfikowanej przez Polskę 2 września 2004 r. Konwencji MOP nr 161 dotyczącej służby medycyny pracy (DzU z 2005 r. nr 34, poz. 300).
Zadania służby medycyny pracy powierzone zostały lekarzom, pielęgniarkom, psychologom i innym osobom, które posiadają niezbędne do wykonywania zadań tej służby kwalifikacje zawodowe. W praktyce są to najczęściej lekarze posiadający specjalizację z zakresu medycyny pracy, medycyny morskiej i tropikalnej medycyny przemysłowej, medycyny kolejowej, medycyny transportu, medycyny lotniczej lub higieny pracy.
Zadania służby medycyny pracy realizują, w zakresie i na zasadach określonych w ustawie, także jednostki badawczo-rozwojowe i jednostki organizacyjne uczelni medycznych prowadzące działalność w dziedzinie medycyny pracy.
Jednostkami organizacyjnymi służby medycyny pracy są:
• jednostki podstawowe:
- zakłady opieki zdrowotnej tworzone i utrzymywane w celu sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi,
- jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej wydzielone w celu realizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi,
- lekarze wykonujący indywidualną praktykę lekarską, indywidualną specjalistyczną praktykę lekarską lub wykonujący zawód w formie grupowej praktyki lekarskiej,
• wojewódzkie ośrodki medycyny pracy.
Szczegółowe zadania służby medycyny pracy uregulowane zostały w art. 6 u.s.m.p. Do zadań realizowanych przez służbę medycyny pracy należy m.in: sprawowanie profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi, ograniczanie szkodliwego wpływu pracy na zdrowie przez rozpoznawanie i ocenę czynników występujących w środowisku pracy, rozpoznawanie i ocena ryzyka zawodowego w środowisku pracy oraz informowanie pracodawców i pracujących o możliwości wystąpienia niekorzystnych skutków zdrowotnych, prowadzenie analiz stanu zdrowia pracowników, zwłaszcza w przypadku występowania chorób zawodowych, inicjowanie i realizowanie zadań w zakresie promocji zdrowia, w tym profilaktycznych programów prozdrowotnych.
Przy wykonywaniu swoich zadań służba medycyny pracy ma współdziałać z pracodawcami i ich organizacjami, pracownikami i ich przedstawicielami, a zwłaszcza ze związkami zawodowymi, lekarzami udzielającymi pracującym świadczeń z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej.
Wszystkie osoby wykonujące zadania służby medycyny pracy przy wykonywaniu czynności zawodowych są niezależne od pracodawców, pracowników i ich przedstawicieli oraz innych podmiotów, na których zlecenie realizują zadania służby.
Aleksandra Nowak