Zgodnie z art. 226 Kodeksu pracy każdy pracodawca jest zobowiązany oceniać i dokumentować ryzyko związane z wykonywaną pracą oraz informować pracowników o ryzyku zawodowym i zasadach ochrony przed zagrożeniami. Również § 39 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [3] zobowiązuje pracodawcę do oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego, występującego przy określonych pracach oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko. Przepis ten nakłada także na pracodawcę obowiązek zapewnienia organizacji pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych.
Co to jest ryzyko zawodowe?
Zgodnie z definicją zawartą w rozporządzeniu w sprawie ogólnych przepisów bhp, ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą – w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku narażenia na za grożenia zawodowe, występujące w środowisku pracy lub ze względu na sposób wykonywania pracy.
Na czym polega ocena ryzyka zawodowego?
Ocena ryzyka zawodowego jest procesem analizowani ryzyka i wyznaczania jego dopuszczalności.
Kto u pracodawcy dokonuje oceny ryzyka zawodowego?
W przypadku przedsiębiorstw zatrudniających do 10 pracowników, w których pracodawca sam wykonuje zadania służby bhp i jest dobrze zorientowany w rodzaju i technologii wykonywanej pracy może on sam przeprowadzić ocenę ryzyka. W małych przedsiębiorstwach ocenę ryzyka może przeprowadzić pracownik służby bhp lub pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp. Dokonani eoceny ryzyka można także zlecić ekspertom spoza zakładu, przy czym zawsze odpowiedzialność za prawidłowe przeprowadzenie oceny ryzyka spoczywa na pracodawcy.
Polecamy serwis: Wypadki przy pracy i choroby zawodowe
Istotne jest, aby osoby przeprowadzające ocenę ryzyka posiadały niezbędną wiedzę w zakresie:
- ogólnych zasad oceny ryzyka,
- identyfikowania zagrożeń występujących na ocenianych stanowiskach pracy,
- szkodliwych następstw występujących zagrożeń,
- zasad prowadzenia działań profilaktycznych,
- zasad oceny skuteczności zapobiegawczych i korygujących.
Do oceny ryzyka zawodowego powinno być zaangażowanych jak najwięcej pracowników, ponieważ to oni najlepiej znają swoje stanowisko pracy.
Jakie zasady przyjąć przy dokonywaniu oceny ryzyka?
Przepisy bhp stanowią jednoznacznie, że pracodawca ocenia ryzyko zawodowe związane z wykonywaną przez pracownika pracą. Zatem ocena ryzyka dotyczy wszystkich prac wykonywanych przez pracownika w zakresie powierzonych mu obowiązków, również prac doraźnych zlecanych przez pracodawcę.
Jednym z najczęściej stosowanych w praktyce rozwiązań jest ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy. Warunkiem stosowania takiego rozwiązania jest, aby przy dokonywaniu oceny ryzyka na stanowisku pracy:
- uwzględnić wszystkie prace wykonywane na tym stanowisku,
- zidentyfikować wszystkie zagrożenia występujące przy poszczególnych pracach wykonywanych na tym stanowisku,
- oszacować ryzyko występujące przy szczególnych pracach,
- określić i podjąć niezbędne działania profilaktyczne.
Ryzyko zawodowe powinno być oceniane zarówno na stałych stanowiskach pracy, jak i na niestacjonarnych (np. sprzątaczka, konserwator maszyn/urządzeń technicznych, elektryk).
Należy pamiętać, że powierzając pracownikowi inne prace (art. 42 kp [2]) trzeba poinformować go o zasadach bezpiecznego wykonywania tych prac, zapoznać z oceną ryzyka zawodowe go związanego z ich wykonywaniem oraz przekazać wiedzę o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
Co to jest zagrożenie?
Przy dokonywaniu oceny ryzyka często popełnianym błędem jest utożsamianie zagrożenia z jego następstwami (wydarzeniami lub skutkami). Należy zatem pamiętać, że zagrożenie to stan środowiska pracy określony czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, mogący spowodować chorobę lub wypadek. Zatem zagrożeniami są np. prąd elektryczny, śliskie i nierówne powierzchnie, wysoka lub niska temperatura, ruchome i niebezpieczne części maszyn, elementy ostre i wystające, hałas, wibracja, prawa na wysokości, ręczne przenoszenie ciężarów, obciążenie psychiczne/stres, szkodliwe czynniki chemiczne, szkodliwe czynniki biologiczne, pole elektromagnetyczne, promieniowanie nadfioletowe, promieniowanie laserowe itd.
Zobacz także: Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy
Następstwa zagrożenia to np. pochwycenie ubrania lub kończyny człowieka przez wirujące, niebezpieczne części maszyny, upadek z wysokości, zatrucie substancją chemiczną, porażenie prądem elektrycznym, uszkodzenie słuchu, uszkodzenie narządu wzroku, amputacja części ciała itd.
Jaki jest cel oceny ryzyka?
Przystępując do przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego należy pamiętać, że jej podstawowym celem jest zapewnienie możliwie najlepszej ochrony zdrowia pracowników, a nie spełnienie wyłącznie wymogu formalnego, wynikającego z przepisów bhp.
Podstawowym błędem podczas oceniania ryzyka zawodowego jest założenie na samym początki, że poziom ryzyka na danym stanowisku pracy powinien być przynajmniej akceptowalny i późniejsze prowadzenie oceny ryzyka w taki sposób, żeby ten poziom „na papierze” uzyskać. W ocenie ryzyka nie chodzi jednak o to, by ryzyko było akceptowalne. Chodzi o uzyskanie wiedzy, jakie ryzyko faktycznie jest i co trzeba zrobić, żeby je zmniejszyć, jeśli jest zbyt duże.
Celem dokonywania oceny ryzyka zawodowego na poszczególnych stanowiskach pracy w zakładzie jest identyfikacja zagrożeń wypadkowych i zdrowotnych („co może mi się stać przy tej maszynie?”), oszacowanie ciężkości następstw w przypadku faktycznego wystąpienia zagrożenia („jakie będą konsekwencje oparcia się ręką o obracającą się, nieosłoniętą tarczę piły”) oraz określenie prawdopodobieństwa faktycznego wystąpienia zagrożenia („jeśli ta maszyna nie ma osłony tarczy piły, to prawdopodobieństwo jest bardzo duże, bo wystarczy chwila nieuwagi lub drobna utrata równowagi”).
Wynikiem oceny powinno być ustalenie:
- czy ryzyko jest odpowiednio kontrolowane i można je uznać za akceptowalne,
- jeżeli nie jest akceptowalne, to jakie środki można zastosować w celu jego redukcji,
- jakie priorytety należy przyjąć redukując ryzyko,
- jakie środki można zastosować w celu dalszej poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników.
Jaka jest częstotliwość dokonywania oceny ryzyka?
Przepisy bhp nie wskazują konkretnie, jak często należy dokonywać oceny ryzyka zawodowego na poszczególnych stanowiskach pracy w zakładzie. Informacje na temat częstotliwości przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego zawiera Polska Norma PN-N-18002: 2011. Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. Norma ta zaleca prze prowadzanie oceny ryzyka zawodowego przy tworzeniu nowych stanowisk pracy, okresowo i zawsze wówczas, gdy wykorzystywane do jego oceny informacje straciły swoją aktualność, a w szczególności w następujących przypadkach:
- przy wprowadzaniu zmian na stanowiskach pracy (np. technologicznych lub organizacyjnych),
- po zmianie obowiązujących wymagań, odnoszących się do ocenianych stanowisk pracy (określenie w przepisach np. nowych norm najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych może mieć zasadniczy wpływ na dopuszczalność),
- po wprowadzeniu zmian stosowanych środków ochrony zarówno indywidualnej, jak i zbiorowej.
Ponowna ocena ryzyka zawodowego może być także konieczna z powodu popełnienia błędów w poprzedniej ocenie (np. niewłaściwa identyfikacja zagrożeń lub niewłaściwe oszacowanie ryzyka).
W jaki sposób pracodawca informuje pracowników o wynikach oceny ryzyka?
Pracodawca ma obowiązek poinformowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Informację tę może przekazać sam pracodawca, bądź też może być przekazana za pośrednictwem kierownictwa zakładu, bez pośredniego przełożonego pracownika, a także przez oceniający ryzyko w firmie zespół.
Zadaj pytanie na: Forum Kadry
Pracodawca zgodnie z art. 104 kodeksu pracy powinien ustalić w regulaminie pracy sposób informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą. Dla celów dowodowych, aby uniknąć ewentualnych kwestii spornych, pracownik powinien potwierdzić na piśmie podpisem fakt zapoznania się z wynikami oceny ryzyka zawodowego i podjęty mi przez pracodawcę działaniami profilaktyczny mi (zapobiegawczymi lub korygującymi), dotyczący mi jego stanowiska pracy. Pracodawca obowiązany jest zapoznać pracownika z wynikami oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach, po każdym okresowym przeprowadzeniu oceny tego ryzyka.
Źródło: Państwowa Inspekcja Pracy