Każdy pracodawca zobowiązany jest do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz do prowadzenia systematycznych szkoleń pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 94 Kodeksu pracy).
Szkolenia
Gdy pracownicy wykonują prace zimowe, pracodawca powinien pamiętać, że szczególną rolę odgrywać będzie prawidłowo przeprowadzony instruktaż stanowiskowy. Ważne jest to, aby pracownik odbył instruktaż stanowiskowy przed przystąpieniem do wykonywania pracy.
WSKAZÓWKA!
Powierzając pracownikowi nowe zadania, zawsze należy sprawdzić, czy program instruktażu stanowiskowego, który pracownik odbył, obejmuje także przygotowanie do tych zadań.
Szkolenia powinny być właściwie udokumentowane i przeprowadzone przez osoby mające odpowiednią wiedzę i przygotowanie.
WAŻNE!
Pracodawca powinien wydawać pracownikom szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach, a pracownik powinien potwierdzić na piśmie fakt zapoznania się z przepisami i zasadami bezpiecznej pracy (art. 2374 § 1–3 k.p.).
Rodzaje prac wykonywanych w warunkach zimowych możemy podzielić na kilka podstawowych grup:
● ogólne prace o charakterze porządkowym, a więc sprzątanie śniegu i usuwanie oblodzeń z chodników i jezdni,
● ręczne prace transportowe prowadzone w warunkach niskiej temperatury na nawierzchniach o zmniejszonej przyczepności,
● eksploatacja pojazdów i urządzeń mechanicznych (samochody, odśnieżarki),
● usuwanie awarii, głównie wodociągowych, wymagających wykonywania wykopów w zamarzniętej ziemi i w warunkach stałego kontaktu z zimną lub gorącą wodą,
● prace na wysokości związane z usuwaniem śniegu z połaci dachowych, udrażniania rynien i usuwania sopli,
● prace rybackie wykonywane na zamarzniętych akwenach.
Badania lekarskie
Przed poleceniem pracownikowi wykonania zadań, których nie wykonuje na co dzień, należy sprawdzić, czy zaświadczenie wydane w związku z profilaktycznymi badaniami lekarskimi pozwala na wykonanie pracownikowi takich prac.
PRZYKŁAD
Kierownik działu zarządzania nieruchomościami zlecił jednej z pracownic kontrolę pokrywy śnieżnej na dachach pod kątem zlecania prac odśnieżania podwykonawcom. Pracownica wykonywała dotychczas wyłącznie prace biurowe, nigdy nie musiała wchodzić na dach budynku. Jej profilaktyczne badania lekarskie były wykonane pod kątem prac biurowych przy komputerze.
Wykonując prace wymagające chodzenia po dachu budynku, powinna mieć też badania stwierdzające, że nie ma przeciwwskazań zdrowotnych do prac na wysokości.
Odzież robocza i środki ochrony osobistej
Bezpieczne i higieniczne warunki pracy zapewniają również właściwie dobrany sprzęt, narzędzia, odzież robocza oraz środki ochrony osobistej, w tym odzież ochronna.
Odzież powinna być właściwie dobrana, czyli powinna być ciepła i jednocześnie odporna na przemakanie. Ważne jest też, aby odzież używana do pracy w niskich temperaturach skutecznie chroniła pracowników przed podmuchami zimnego wiatru.
WSKAZÓWKA!
Przy większości prac prowadzonych w warunkach zimowych niesłychanie ważne jest, aby pracownicy mieli obuwie wyposażone w dobrej jakości podeszwę uniemożliwiającą przypadkowe poślizgnięcie się. Równie ważne jest posiadanie kasku ochronnego zabezpieczającego głowę przed spadającymi z wysokości przedmiotami, jak też w sytuacji przewrócenia się na twarde podłoże.
Istotne są również właściwie dobrane rękawice ochronne, które powinny być ciepłe i zarazem na tyle cienkie i ergonomiczne, by nie utrudniały kontaktu (trzymania) z narzędziem, zwłaszcza podczas wykonywania prac na dachach, rusztowaniach czy podnośnikach koszowych.
WAŻNE!
Podczas wykonywania niektórych prac konieczne jest zapewnienie pracownikom odpowiedniego sprzętu, np. chroniącego przed upadkiem z wysokości. Należy pamiętać, że wydanie pracownikom do używania środków ochrony indywidualnej musi być poprzedzone odpowiednim szkoleniem.
Posiłki i napoje profilaktyczne
Pracodawca ma obowiązek zapewnienia pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych bezpłatnych posiłków i napojów profilaktycznych (art. 232 k.p.). Warto pamiętać, że wszystkie szczegóły zaopatrywania pracowników w profilaktyczne posiłki i napoje pracodawca reguluje w przepisach wewnętrznych (przepisy te nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż wynika to z zapisów rozporządzenia Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów).
Pomieszczenia higienicznosanitarne
Kolejnym obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie pracownikom dostępu do pomieszczeń higienicznosanitarnych, z których najważniejsza jest właściwie urządzona szatnia.
Ponadto pracownicy muszą mieć zapewniony dostęp do ubikacji i umywalni połączonej z natryskami, zwłaszcza gdy charakter wykonywanych prac powoduje zabrudzenie poprzez bezpośredni kontakt z piaskiem, ziemią lub substancjami mogącymi wywołać podrażnienia skóry, np. sól, oraz dostęp do pomieszczenia przeznaczonego do ogrzewania się pracowników (§ 44 rozporządzenia z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy).
Pracodawca powinien też zapewnić pracownikom wykonującym pracę na otwartej przestrzeni lub w nieogrzewanych pomieszczeniach dostęp do pomieszczeń umożliwiających im schronienie się przed opadami atmosferycznymi, ogrzanie się oraz zmianę odzieży.
Prace o zwiększonym ryzyku wypadkowości
Niektóre z prac wykonywanych w okresie zimowym można zakwalifikować do grupy prac o zwiększonym ryzyku wypadkowym. Należą do nich prace polegające na usuwaniu lodu z jezdni i chodników oraz prace na wysokości prowadzone w warunkach doraźnego zabezpieczenia, np. usuwanie śniegu z dachów i sopli lodu z rynien, parapetów i krawędzi dachów.
Pracodawca powinien zwrócić szczególną uwagę na właściwe zabezpieczenie pracowników wykonujących takie prace. Powinien wyposażyć pracownika we właściwie dobrane środki ochrony indywidualnej. Zabezpieczenie to polega na wyposażeniu pracownika we właściwą odzież oraz środki ochrony indywidualnej
WSKAZÓWKA!
Podczas prowadzenia prac na jezdniach i bezpośrednio przylegających do nich chodnikach wskazane jest, aby stosowana odzież robocza była:
● wyposażona w przytwierdzone na stałe, trwałe elementy odblaskowe,
● uzupełniona (obowiązkowo) kamizelką ostrzegawczą barwy żółtej lub pomarańczowej.
Dokładniejszego zabezpieczenia wymagają prace prowadzone na wysokości, które podzielić możemy na dwie główne grupy:
- prace wykonywane przy użyciu drabin, podestów i podnośników koszowych,
- prace wykonywane bezpośrednio na dachach.
WAŻNE!
Należy przyjąć, że wszystkie prace prowadzone na wysokości powyżej 2 m w sytuacjach, w których wymagane jest zastosowanie środków ochrony indywidualnej przed upadkiem z wysokości, powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby.
Obecności co najmniej dwóch osób wymaga też praca na drabinie, która nie jest stabilna, gdy stoi na zamarzniętym, zaśnieżonym lub oblodzonym podłożu.
Tego typu prace powinny być prowadzone wyłącznie z drabin wolno stojących, które powinny być asekurowane przez dodatkowych pracowników. Należy też zadbać o to, aby każdy pracownik miał na głowie założony kask ochronny. Osoby prowadzące prace na drabinach powinny mieć również aktualne zaświadczenie lekarskie uwzględniające wykonywanie prac na wysokości.
Jeśli prace prowadzone są bezpośrednio na dachu, bezwzględne jest stosowanie środków ochrony osobistej w postaci kasków ochronnych oraz szelek z linką asekuracyjną. Przed rozpoczęciem jakichkolwiek prac osoba odpowiedzialna za bezpieczeństwo pracowników powinna dokładnie ustalić i sprawdzić punkty, do których można umocować linkę asekuracyjną.
WAŻNE!
Długość linki powinna zapewniać bezpieczeństwo pracownikowi, a droga pomiędzy punktem mocowania i asekurowaną osobą powinna być wolna od ostrych elementów czy krawędzi mogących spowodować jej uszkodzenie w przypadku gwałtownego naprężenia.
Prace na dachu można prowadzić również z wykorzystaniem narzędzi mechanicznych, takich jak odśnieżarki. Warto pamiętać, że urządzenia te można eksploatować po dokładnym zapoznaniu się z instrukcją użytkowania, przy przestrzeganiu wszystkich zawartych w niej zaleceń i ustaleń. Podczas korzystania przez pracowników z odśnieżarek należy zwrócić też uwagę na właściwe zabezpieczenie ich przed przypadkowym upadkiem z dachu. Ważne jest także sprawdzenie, czy transport odśnieżarki na dach oraz wejście na dach są bezpieczne.
Na dach należy wchodzić wyłącznie przez przeznaczone do tego celu wyjścia i włazy. Transport narzędzi na dach powinien być prowadzony za pomocą sprzętu gwarantującego całkowite bezpieczeństwo zarówno dla pracowników, jak i dla osób postronnych.
WSKAZÓWKA!
Przed przystąpieniem do prac na dachu należy poznać obiekt i zlokalizować wszystkie elementy niebezpieczne, np. ukryte pod śniegiem świetliki, przewody odgromowe i inne.
Przy odśnieżaniu dachu bardzo ważne jest również właściwe zabezpieczenie miejsca zrzucania śniegu i sopli na ziemię. Nie wystarczy wygrodzenie terenu taśmą ostrzegawczą, barierkami i tablicami ostrzegawczymi. Zabezpieczenie terenu wymaga wyznaczenia kilku pracowników, którzy będą pilnować, czy na teren, gdzie będzie zrzucany śnieg, nikt nie wchodzi. Niezbędne jest także zapewnienie bezpośredniej komunikacji pomiędzy osobami pracującymi na dachu a pracownikami zabezpieczającymi teren. Pomocne mogą być radiotelefony, gdyż nawiązanie łączności przez telefon komórkowy w sytuacjach awaryjnych może trwać zbyt długo.
Prace uzależnione od warunków atmosferycznych
Należy też zwrócić uwagę, że wykonywanie niektórych prac jest uzależnione od panujących warunków atmosferycznych.
WAŻNE!
Montaż, demontaż i eksploatacja rusztowań nie mogą być wykonywane w czasie opadów śniegu, deszczu, w czasie gołoledzi, burzy czy gęstej mgły.
Do prac ściśle uzależnionych od warunków atmosferycznych należą też prace rybackie na zamarzniętych akwenach wodnych. Warunki bezpiecznej pracy połowowej na zamarzniętych akwenach wodnych określone są w rozporządzeniu z 4 lutego 1980 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w rybactwie śródlądowym. W rozporządzeniu podane są m.in.:
- dopuszczalne parametry grubości tafli lodowej,
- temperatura, w jakiej wolno prowadzić połowy,
- wskazania co do wyposażenia pracowników w niezbędny sprzęt ratowniczy.
Pomiar grubości tafli lodowej powinien odbywać się z zachowaniem maksymalnych środków ostrożności.
W trudnych warunkach atmosferycznych należy zrezygnować z niektórych środków transportu ręcznego. Dotyczy to głównie taczek jednokołowych, których prowadzenie po pochyłości pod niewielką nawet górkę może stać się przyczyną niebezpiecznych kontuzji pracowników. Gdy pracownik korzysta z wózków trój- i czterokołowych, należy zwracać uwagę na zmniejszenie maksymalnej masy ładunku dopuszczanej dla jednej osoby. Gdy nawierzchnia ma zmniejszoną przyczepność, dopuszczane przepisami 350 kg (dla mężczyzn) też może być niebezpieczne.
W każdym zakładzie pracy, w którym pracownicy muszą wykonywać prace w trudnych zimowych warunkach, przygotowanie do tych prac powinno rozpocząć się znacznie wcześniej, gdyż wymagają one dokładnej analizy i oceny. Z wyprzedzeniem należy zaplanować i przygotować procedury ich wykonania i kontroli, odpowiednio przygotować sprzęt i pracowników.
Warto zwrócić uwagę na element często pomijany, a dotyczący sprawdzenia stanu miejsca wykonywania pracy po jej zakończeniu. Na przykład pozostawiona podczas odśnieżania łopata, niewłaściwie zasypany wykop po usunięciu awarii czy uszkodzenia dachu lub instalacji piorunochronnej mogą być później powodem dużych strat materialnych, a nawet śmierci ludzi.
PODSTAWA PRAWNA
- Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94),
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr 180, poz. 1860 ze zm.),
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.),
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (DzU nr 26, poz. 313 ze zm.),
- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa z 4 lutego 1980 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w rybactwie śródlądowym (DzU nr 6, poz. 17),
- Rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (DzU nr 60, poz. 279),
- Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, obiektów budowlanych i terenów (DzU z 2010 r. nr 109, poz. 719).