Pracodawca musi zapewnić nieodpłatnie pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych odpowiednie posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych (232 k.p.). Stanowiska pracy, na których pracodawca musi wydawać takie napoje i posiłki, powinny być ustalone w porozumieniu z zakładową organizacją związkową. Jeżeli w zakładzie pracy nie ma związków zawodowych – pracodawca stosownych ustaleń dokonuje sam, po uzyskaniu opinii przedstawicieli pracowników.
Napoje dla pracowników
Pracodawca ma obowiązek zapewnić wszystkim swoim pracownikom wodę lub inne napoje. Należy jednak pamiętać, że liczba, rodzaj i temperatura tych napojów muszą być dostosowane do warunków wykonywanej pracy oraz potrzeb fizjologicznych pracowników.
Dlatego też napoje zimne lub gorące (w zależności od warunków wykonywanej pracy) trzeba zapewnić pracownikom zatrudnionym:
- w warunkach gorącego mikroklimatu (czyli w pomieszczeniach, miejscach wykonywania pracy, w których panuje wysoka temperatura) charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 25°C,
- w warunkach zimnego mikroklimatu (gdzie panuje niska temperatura) charakteryzującego się wartością wskaźnika siły chłodzącej powietrza (WCI) powyżej 1000,
- przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 10°C lub powyżej 25°C,
- przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu 1 zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet,
- na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28°C (art. 4 ust. 1 rozporządzenia w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów).
Napoje powinny być:
- odpowiednio zimne lub gorące – w zależności od warunków wykonywania pracy,
- w przypadku wykonywania pracy w warunkach gorącego mikroklimatu dodatkowo wzbogacone w sole mineralne i witaminy,
- dostępne przez całą zmianę roboczą.
Posiłki profilaktyczne
Wydawanie pracownikom posiłków profilaktycznych wiąże się z obowiązkiem przestrzegania przepisów w tym zakresie.
Skład tych posiłków został dokładnie określony. I tak powinny one zawierać:
- około 50–55% węglowodanów,
- 30–35% tłuszczów,
- 15% białek oraz
- posiadać wartość kaloryczną około 1000 kcal.
Zasadniczo posiłki powinny być daniem gorącym. Z obowiązku tego zwolnieni są jednak pracodawcy, którzy ze względów organizacyjnych nie mogą wydawać u siebie posiłków, a w zamian za to udostępniają pracownikom miejsce do przyrządzenia jedzenia z produktów własnych pracownika.
Pracodawca ma obowiązek zapewnić posiłki profilaktyczne pracownikom wykonującym prace:
- związane z wysiłkiem fizycznym powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal (8375 kJ) u mężczyzn i powyżej 1100 kcal (4605 kJ) u kobiet,
- związane z wysiłkiem fizycznym powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet oraz wykonywane w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych utrzymuje się stale temperatura poniżej 10°C (np. prace w chłodni) lub wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT) wynosi powyżej 25°C,
- związane z wysiłkiem fizycznym powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet oraz wykonywane na otwartej przestrzeni w okresie zimowym (od 1 listopada do 31 marca),
- pod ziemią,
- przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych i innych zdarzeń losowych.
Są jednak sytuacje, w których pracodawca ma obowiązek wydawania posiłków, jednak ze względu na rodzaj wykonywanej przez pracownika pracy lub ze względów organizacyjnych nie może wydawać ich w zakładzie. Alternatywą w takiej sytuacji jest zapewnienie pracownikom w czasie pracy możliwości:
- korzystania z takich posiłków w punktach gastronomicznych,
- przyrządzania posiłków przez pracownika we własnym zakresie z otrzymanych produktów.
WAŻNE!
Posiłki powinny być wydawane w czasie regulaminowych przerw w pracy, w zasadzie po 3–4 godzinach pracy.
Praca w wysokich i niskich temperaturach
Pracownicy wykonują pracę nie tylko w pomieszczeniach. Często jest ona wykonywania na zewnątrz. W takiej sytuacji inne posiłki i napoje należy zapewnić pracownikom pracującym w gorącym mikroklimacie, a inne jeżeli pracują w niskich temperaturach. Podczas wykonywania zadań w wysokiej temperaturze zwiększa się wydatek energetyczny. W związku z tym w warunkach gorącego mikroklimatu pracodawca powinien wydać posiłki pracownikom już w przypadku, gdy wydatek energetyczny przekroczy 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet.
Natomiast w przypadku zimnego mikroklimatu (w niskich temperaturach) konieczne jest wyrównywanie bilansu cieplnego organizmu. Nie ma przy tym tak naprawdę znaczenia, czy pracownik pracuje na zewnątrz, czy w zamkniętej hali. Wydawanie posiłków profilaktycznych w takich warunkach jest uzasadnione wtedy, gdy wykonywana jest ciężka praca zarówno w pomieszczeniach zamkniętych, jak i na otwartej przestrzeni w okresie zimowym.
Kary
Naruszanie przepisów i zasad bhp, w tym wytycznych dotyczących posiłków profilaktycznych oraz napojów jest zagrożone karą grzywny. Karę taką może otrzymać zarówno pracodawca jak i osoba kierująca pracownikami. Wysokość tej grzywny jest uzależniona od okoliczności. Podczas kontroli Państwowej Inspekcji Pracy inspektor może zadecydować o nałożeniu kary grzywny w postaci mandatu karnego w wysokości do 2000 zł, a w przypadku recydywy – 5000 zł.
Natomiast inspektor pracy zamiast wystawiania mandatu karnego może od razu zdecydować o skierowaniu wniosku do sądu grodzkiego o ukaranie osoby winnej popełnienia powyższego wykroczenia grzywną od 1000 do 30 000 zł.
Dodatkowo, jeżeli pracodawca nie wykona nakazu inspektora pracy, może zapłacić grzywnę do 10 000 zł, a jeżeli jest osobą prawną lub jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej – do 50 000 zł. W przypadku recydywy, czyli wielokrotnego nakładania grzywny, jej kwoty mogą sięgnąć do odpowiednio 50 000 i 200 000 zł.
Podstawa prawna:
- art. 232, 283 Kodeksu pracy,
- rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (DzU nr 60, poz. 279),
- § 112 w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.).