Zadaniem pracowniczych badań lekarskich jest zapobieganie dopuszczeniu do pracy osób, które z różnych przyczyn zdrowotnych nie mogą jej wykonywać. Badania te mają na celu sprawdzenie, czy dany pracownik może pracować na wskazanym przez pracodawcę stanowisku. Obowiązek przeprowadzenia pracowniczych badań lekarskich wynika bezpośrednio nie tylko z art. 229 k.p., ale także z rozporządzenia w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (zwane dalej rozporządzeniem) oraz ustawy o służbie medycyny pracy.
Badania lekarskie przeprowadzane są u osób, które są zatrudnione na podstawie:
- umowy o pracę,
- wyboru,
- mianowania,
- powołania,
- spółdzielczej umowy o pracę.
Pracownicy muszą przechodzić następujące badania profilaktyczne:
- wstępne badania lekarskie,
- okresowe badania lekarskie,
- kontrolne badania lekarskie (art. 229 k.p.).
Wszystkie z wymienionych wyżej badań są obowiązkowe. Oznacza to, że pracodawca nie możne dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku (art. 229 § 4 k.p.).
Każdorazowo koszty badań lekarskich obciążają pracodawcę.
Badania wstępne
Wstępnym badaniom lekarskim podlegają:
- osoby, które są przyjmowane do pracy,
- pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy, którzy są przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.
Badaniom wstępnym nie podlegają jednak osoby przyjmowane ponownie do pracy u danego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej bezpośrednio (czyli bez żadnego dnia przerwy) po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą (art. 229 § 1 pkt 2 k.p.).
Przykład
Pracownik zatrudniony na stanowisku spawacza zostaje zwolniony z pracy 31 marca. Od 1 kwietnia pracodawca zatrudnia go ponownie, ale jako pracownika biurowego. Mimo że między umowami nie było ani dnia przerwy, pracodawca będzie musiał skierować pracownika na badania wstępne, ponieważ warunki pracy pracownika uległy zmianie.
Badania okresowe
W trakcie zatrudnienia każdy pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim. Powinny one być w miarę możliwości przeprowadzone w godzinach pracy.
Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownikowi przysługuje wynagrodzenie, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy rozliczaniu podróży służbowych (art. 229 § 3 k.p.).
Dodatkowo pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest zobowiązany zapewnić tym pracownikom okresowe badania lekarskie także:
- po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami i czynnikami lub pyłami,
- po rozwiązaniu stosunku pracy, gdy pracownik zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami.
Badania kontrolne
Kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w razie niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni z powodu choroby pracownika. W praktyce oznacza to, że gdy pracownik przebywa na zwolnieniu lekarskim co najmniej 31 dni, zanim ponownie wróci do pracy, pracodawca ma obowiązek skierować go na badania lekarskie w celu ustalenia, czy jest on zdolny do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.
Umowa z jednostką medycyny pracy
Do przeprowadzania badań wstępnych, okresowych i kontrolnych są uprawnione jednostki medycyny pracy (art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy o służbie medycyny pracy). Umowa z taką jednostką musi być zawarta na piśmie. Obowiązek ten dotyczy wszystkich pracodawców, bez względu na liczbę zatrudnionych pracowników.
Umowa powinna określać w szczególności:
- strony umowy oraz osoby objęte świadczeniami z tytułu umowy,
- zakres opieki zdrowotnej, który w odniesieniu do pracowników powinien obejmować co najmniej te rodzaje świadczeń, do których zapewnienia zleceniodawca jest zobowiązany na podstawie Kodeksu pracy, ustawy o służbie medycyny pracy i przepisów wydanych na ich podstawie,
- warunki i sposób udzielania świadczeń zdrowotnych z uwzględnieniem:
- sposobu rejestracji osób objętych umową,
- organizacji udzielania świadczeń,
- sposobu podania tych informacji do wiadomości zainteresowanych,
- trybu przekazywania zaświadczeń lekarskich o zdolności do pracy bądź nauki,
- sposób kontrolowania przez pracodawcę wykonywania postanowień umowy,
- obowiązki pracodawcy wobec jednostki medycyny pracy dotyczące:
- przekazywania informacji o występowaniu czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych wraz z aktualnymi wynikami badań i pomiarów tych czynników,
- umożliwienia udziału w komisji bezpieczeństwa i higieny pracy działającej na terenie zakładu pracy,
- umożliwienia przeglądu stanowisk pracy w celu dokonania oceny warunków pracy,
- udostępniania dokumentacji wyników kontroli warunków pracy, w części odnoszącej się do ochrony zdrowia,
- wysokość należności, sposób jej ustalania, terminy płatności oraz tryb rozliczeń finansowych,
- dopuszczalność zlecania osobom trzecim przez jednostkę medycyny pracy niektórych obowiązków wynikających z umowy,
- okres, na który została zawarta umowa, z tym że nie może być on krótszy niż rok,
- sposób rozwiązywania umowy za wypowiedzeniem i przypadki stanowiące podstawę rozwiązywania umowy ze skutkiem natychmiastowym,
- tryb rozstrzygania sporów związanych z realizacją i rozliczeniem finansowym umowy (art. 12 ust. 2 ustawy o służbie medycyny pracy).
Podstawa prawna:
- art. 6 ust. 1 pkt 2, art. 12 ust. 2 ustawy z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (DzU z 2004 r. nr 125, poz. 1317 ze zm.),
- art. 229 Kodeksu pracy,
- rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 69, poz. 332 ze zm.).