Szczególną uwagę kampania poświęca bezpiecznej konserwacji i naprawom. Zagadnienie jest bardzo ważne, ponieważ brak konserwacji może nie tylko skrócić czas funkcjonowania sprzętu lub budynków, ale także przyczynić się do wypadków pracowników i zagrożenia publicznego. Ponadto prace te wykonywane są w każdym zakładzie pracy, począwszy od biur (np. naprawy instalacji, mebli, sprzętu), poprzez niewielkie zakłady produkcyjne (np. naprawy maszyn, używanego sprzętu), do dużych fabryk, gdzie konieczne są okresowe przerwy w produkcji w celu konserwacji maszyn. Problem dotyczy także każdego budynku czy budowli.
Ważny jest sposób wykonywania prac konserwacyjnych. Dlatego podajemy, opierając się na wytycznych Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy, pięć podstawowych zasad związanych z bezpiecznym prowadzeniem prac konserwacyjnych. Należą do nich:
- planowanie,
- praca w bezpiecznym środowisku,
- używanie odpowiedniego sprzętu,
- stosowanie bezpiecznych metod pracy,
- sprawdzanie wykonanej pracy.
Zapewnienie bezpiecznej eksploatacji maszyn, urządzeń, budynków i środków transportu obejmuje wszelkie działania techniczne i administracyjne, których celem jest utrzymywanie ich w stanie gotowości do pełnienia właściwej funkcji.
Do czynności mających wpływ na bezpieczeństwo eksploatacji można zaliczyć przeglądy, pomiary, wymianę części, regulację, naprawę, wykrywanie usterek i nieprawidłowości, serwisowanie.
1. Planowanie
Pierwszym ważnym etapem i warunkiem bezpiecznego wykonywania prac jest właściwe ich zaplanowanie oraz ocena ryzyka związanego z ich wykonaniem.
Rolą służby bhp na tym etapie jest informowanie pracodawcy lub osób organizujących pracę o obowiązujących w danym obszarze regulacjach prawnych i zasadach bezpieczeństwa.
Należy pamiętać, że jest wiele szczegółowych regulacji dotyczących wykonywania różnych prac:
- ogólne przepisy bhp,
- przepisy o ochronie przeciwpożarowej,
- rozporządzenie z 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bhp w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy, w którym znajdują się wymagania związane z prowadzeniem prac konserwacyjnych,
- rozporządzenie dotyczące bhp przy urządzeniach i instalacjach energetycznych, bhp przy pracach budowlanych,
- szczegółowe przepisy, np. dotyczące pracy z azbestem i wiele innych, których nie sposób wymienić.
Służba bhp powinna zadbać, aby zaplanowano prace w odpowiednim czasie (zarówno czas trwania prac, jak i odpowiedni czas ich prowadzenia). Prace na zewnątrz budynków powinny być uzależnione od warunków atmosferycznych, np. prace związane z usuwaniem azbestu nie mogą być wykonywane w czasie silnego wiatru, a prace na dachach budynków nie powinny być wykonywane w czasie opadów śniegu lub deszczu. W celu zminimalizowania ryzyka dla pracowników prace związane z konserwacją maszyn dobrze jest zaplanować w czasie np. okresowych przestojów związanych z cyklem produkcyjnym. Prace związane z przeglądami instalacji najlepiej organizować po zakończeniu pracy i opuszczeniu zakładu przez pracowników. Jeśli jednak nie jest to możliwe, należy zastosować środki ochronne ograniczające ryzyko.
WAŻNE!
Czas trwania prac należy zawsze zaplanować z bezpieczną rezerwą na nieprzewidziane zdarzenia. Założenie zbyt krótkiego czasu na wykonanie zadania może wywoływać stres u pracowników i powodować przyspieszanie zakończenia zadania przed jego właściwym wykonaniem i sprawdzeniem wykonania.
Ważne jest też dokonanie oceny ryzyka w szerszym znaczeniu tego pojęcia. Należy zidentyfikować zagrożenia dla osób wykonujących prace, ale także dla innych osób znajdujących się w rejonie wykonywania prac. Trzeba określić działania, jakie należy podjąć w związku z zabezpieczeniem miejsca prowadzenia prac i osób mogących znajdować się w pobliżu, jeśli wykonywane prace mogą nieść dla nich zagrożenie, np. spadające przedmioty, niebezpieczne substancje itd.
WSKAZÓWKA!
W szczególności na etapie planowania należy:
● ustalić zakres zadania, czyli jakie czynności należy wykonać, ile czasu należy przeznaczyć na wykonanie poszczególnych czynności i na całe zadanie, jaki wpływ wykonywanie prac będzie miało na innych pracowników oraz czynności wykonywane na stanowiskach pracy;
● określić zagrożenia, jakie mogą wystąpić przy wykonywaniu poszczególnych czynności. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na takie zagrożenia, jak: energia elektryczna, narażenie na działanie niebezpiecznych substancji chemicznych (np. płyny eksploatacyjne, wycieki), obecność w powietrzu pyłów (np. azbestu), pracę w ograniczonych przestrzeniach, upadki z wysokości, znajdujące się w ruchu części maszyn, możliwości upadku, przemieszczanie trudnych do transportu i ciężkich przedmiotów, trudny dostęp do części urządzenia;
● ustalić niezbędne elementy danej czynności, takie jak kwalifikacje i liczbę pracowników potrzebnych do wykonania zadania, nazwiska osób prowadzących prace, określić rolę poszczególnych osób, zapewnić kontakt pracowników i wykonawców, wyznaczyć osobę, której należy zgłaszać trudności i problemy związane z wykonaniem zadania, określić, jakie narzędzia będą konieczne do wykonania pracy, ustalić środki ochrony indywidualnej i inne środki niezbędne do ochrony osób wykonujących prace (np. rusztowania, sprzęt do monitoringu lub/i do utrzymania kontaktu między pracownikami);
● wyznaczyć bezpieczny dostęp do strefy prowadzenia prac i drogi szybkiej ewakuacji;
● określić konieczne szkolenia (także w celu zapewnienia odpowiednich kwalifikacji) i działania informacyjne dotyczące: zadania (przeznaczone dla pracowników, którzy je wykonują, oraz osób pracujących w pobliżu), hierarchii służbowej, wszelkich procedur stosowanych podczas danej czynności, w tym zgłaszania problemów. Jest to szczególnie ważne w przypadku prowadzenia prac przez podwykonawców.
Proces konserwacji zaczyna się już na etapie planowania zadania. Dlatego tak ważne jest włączanie pracowników do tych prac od początku. Pracownicy wykonujący prace znają zagrożenia i mogą pomóc w ich identyfikacji oraz określeniu metod zapobiegania ich wystąpieniu. Może się to okazać pomocne w określaniu oceny ryzyka zawodowego. Zorganizowanie szkolenia dla osób wykonujących prace, zapoznanie z oceną ryzyka i ustalonymi procedurami to bardzo ważne aspekty zapewnienia bezpieczeństwa.
Należy pamiętać o konieczności zawiadomienia o planowanych pracach i ocenie ryzyka także innych osób, na które wykonywane prace mogą mieć wpływ.
WAŻNE!
Należy pamiętać o właściwych procedurach i zaplanowaniu odpowiednich działań, jeśli wykonywane zadania są zaliczane do prac szczególnie niebezpiecznych, oraz rozważenie, czy prace nie powinny być wykonywane przez przynajmniej dwie osoby.
2. Praca w bezpiecznym środowisku
Opracowane na etapie planowania prace muszą zostać wdrożone. Niezbędne jest wykonanie wcześniej zaplanowanych czynności przygotowawczych i kontrola całego procesu.
WSKAZÓWKA!
W czasie konserwacji miejsca wykonywania pracy należy zabezpieczyć przed do- stępem osób niepowołanych.
Należy bezwzględnie przestrzegać opracowanych procedur, np. takich jak wyłączenie źródła zasilania używanego sprzętu i stosowanie określonego rodzaju blokad. Przy tego typu zabezpieczeniach należy stosować dodatkowo wywieszki z informacją ostrzegawczą, datą i godziną dokonania blokady oraz nazwiskiem osoby upoważnionej do jej zdjęcia (ewentualnie można podać nr kontaktowym do tej osoby). W przypadku np. utrudnionego kontaktu wzrokowego konieczne jest, aby swoje zabezpieczenia zakładała każda z osób pracujących przy maszynie.
PRZYKŁAD
Pracownik założył lockout w celu zabezpieczenia maszyny przed włączeniem. W tym czasie inny z pracowników, po sprawdzeniu, że zasilenie jest odłączone, wszedł do zabudowanej części maszyny. Pierwszy z pracowników po wykonaniu zadania zdjął zabezpieczenie i włączył maszynę, aby sprawdzić efekt pracy. Pracownik znajdujący się w środku doznał poważnych obrażeń w związku z uruchomieniem maszyny w trakcie pracy.
Maszyny podczas konserwacji zazwyczaj są pozbawione zabezpieczeń stosowanych w zwykłym trybie pracy. W związku z tym włączenie maszyny przed zakończeniem prac konserwacyjnych jest niebezpieczne dla osoby, która ją włączy. Dlatego tak ważne jest zabezpieczanie pracowników wykonujących prace przed nieumyślnym włączeniem maszyny.
Ważne jest także zapewnienie właściwego oświetlenia. Ze względu na prowadzone prace zwykłe oświetlenie może być niewystarczające lub z konieczności wyłączone. Prace mogą też być wykonywane w miejscach, gdzie nie ma oświetlenia, a dodatkowo proces pracy wymaga użycia źródła światła niepowodującego dodatkowego zagrożenia, np. malowanie specjalnymi farbami powierzchni w przestrzeniach zamkniętych. Pracownicy powinni być też chronieni przed niebezpiecznymi substancjami chemicznymi, nadmiernym hałasem, drganiami mechanicznymi, promieniowaniem oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników, które mogą wystąpić w trakcie wykonywania prac.
Konieczne jest także utrzymywanie drożności ciągów komunikacyjnych i dróg ewakuacji, które zostały wyznaczone na etapie planowania.
Podczas wykonywania prac pracownicy służby bhp powinni kontrolować, czy są właściwie stosowane procedury, a jeśli dochodzi do zaniedbań czy zaniechania w tym zakresie, bezwzględnie informować o stwierdzonych uchybieniach osoby odpowiedzialne za nadzór nad wykonywaniem prac.
3. Używanie odpowiedniego sprzętu
Pracownicy wykonujący prace konserwacyjne powinni być zaopatrzeni w odpowiednie narzędzia i sprzęt, które mogą różnić się od stosowanych na co dzień. Mogą wykonywać zadania w miejscach, które nie są zwykłymi miejscami pracy, np. dachy, kanały techniczne. W związku z tym mogą być narażeni na wiele zagrożeń, dlatego konieczne jest zaopatrzenie ich w odpowiednie środki ochrony. Na przykład pracownicy czyszczący lub wymieniający filtry w węzłach betoniarskich mogą być narażeni na znacznie większe zapylenie niż przy innych pracach konserwacyjnych. Należy też pamiętać o zapewnieniu odpowiedniego sprzętu umożliwiającego poruszanie się np. na wysokości lub w zamkniętych przestrzeniach.
PRZYKŁAD
Operatora podestu ruchomego wykonującego prace w koszu śmiertelnie poraził prąd elektryczny, ponieważ nie zapewniono odpowiedniego podestu, przystosowanego do wykonywania prac pod napięciem elektrycznym.
Potrzebne do pracy narzędzia i środki ochrony indywidualnej, określone na etapie planowania i oceny ryzyka, muszą być wydane pracownikom, najlepiej łącznie z instrukcją użycia. Pracownicy muszą też być przeszkoleni do ich właściwego użycia, a ich używanie powinno być kontrolowane podczas wykonywania pracy.
WAŻNE!
Należy pamiętać, że maszyny, urządzenia techniczne, środki ochrony używane przez pracowników muszą spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności.
Ważne jest nie tylko właściwe zaopatrzenie pracowników, ale także kontrola, czy pracownicy używają przydzielonego sprzętu w sposób zgodny z przepisami i instrukcjami producenta. Warto zwrócić uwagę na stan używanego sprzętu. Zniszczone lub uszkodzone narzędzia i urządzenia należy bezwzględnie wycofywać z użytkowania do czasu przywrócenia im odpowiedniego, bezpiecznego stanu. Niektóre narzędzia czy sprzęt mogą być używane sporadycznie, dlatego bardzo istotna jest ocena ich stanu przed rozpoczęciem prac.
4. Stosowanie bezpiecznych metod pracy ustalonych na etapie planowania
Przestrzeganie ustalonego planu pracy jest bardzo ważne nawet w przypadku pracy pod presją czasu. Na etapie planowania trzeba przewidzieć czas na wykonanie zadania.
WSKAZÓWKA!
Jeśli w czasie powadzenia prac wystąpiły nieoczekiwane zdarzenia, np. brak części, większy zakres naprawy, niezidentyfikowane wcześniej usterki, należy powiadomić kierownictwo i/lub w razie konieczności skontaktować się z innymi specjalistami.
Przekraczanie posiadanych kompetencji może skończyć się poważnym wypadkiem.
PRZYKŁAD
Nieprawidłowe rozstawienie podpór żurawia przez osobę nieuprawnioną spowodowało utratę stateczności żurawia, w wyniku czego obrażenia ciała odniosła osoba postronna.
Dlatego tak ważne jest bezwzględne przestrzeganie ustalonych procedur.
WAŻNE!
Prace konserwacyjne należy wykonywać planowo, bez improwizacji i pośpiechu.
Podczas kontroli służba bhp powinna zwracać szczególną uwagę na przestrzeganie ustalonych na etapie planowania procedur, zwłaszcza sposobu wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych oraz tego, czy prace wymagające asekuracji rzeczywiście wykonywane są przez co najmniej dwie osoby, a także czy prace wymagające odpowiednich uprawnień i kwalifikacji wykonują osoby mające takie kompetencje.
5. Sprawdzanie wykonanej pracy
Prace konserwacyjne zawsze muszą kończyć się sprawdzeniem wykonanej pracy. Sposób sprawdzenia i osoby odpowiedzialne za wykonanie tej czynności powinny być określone w sporządzonym na początku planie.
Jeśli służba bhp uczestniczy w sprawdzeniu, to do jej zadań zwykle należy kontrola, czy konserwowane urządzenia pozostawiono w bezpiecznym stanie (założono i uruchomiono wszystkie urządzenia ochronne) i czy zadbano o pozostawienie miejsc pracy w odpowiednim porządku (czy zostały usunięte odpady, niepotrzebny sprzęt, narzędzia itd.).
PRZYKŁAD
W 1988 r. w czasie eksplozji na platformie wiertniczej Piper Alpha na Morzu Północnym w ciągu kilku sekund zginęło 167 pracowników. Pracującą pompę, która uległa uszkodzeniu, wymieniono szybko na pompę odstawioną wcześniej do konserwacji. Wyciek łatwopalnej cieczy wywołał eksplozję. Do wypadku doszło, ponieważ pompa nie była wyraźnie oznaczona jako niesprawna.
Kiedy wszystko zostanie sprawdzone i uznane za bezpieczne, można zakończyć zadanie, zdjąć zabezpieczenia i powiadomić kierownictwo oraz innych pracowników.
Po zakończeniu prac powinno zostać sporządzone sprawozdanie dla kierownictwa, zawierające opis wykonywanej pracy wraz z uwagami dotyczącymi napotkanych trudności i zalecanych ulepszeń.
WSKAZÓWKA!
Warto zorganizować spotkanie, w trakcie którego zostanie omówiona realizacja zadania z pracownikami. Podczas takiego spotkania osoby uczestniczące w procesie konserwacji, także pracownicy służb bhp i osoby pracujące w otoczeniu wykonywanych prac, mogą omówić pracę i zaproponować, w jaki sposób można w przyszłości udoskonalić wykonanie tego typu prac.
PODSTAWA PRAWNA
- Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.),
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (DzU nr 191, poz. 1596 ze zm.),
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.).