Prawo wyboru i odwołania Społecznego Inspektora Pracy należy do pracowników danego zakładu pracy. W zakładach pracy lub oddziałach (wydziałach) liczących do 300 pracowników, zakładowi i oddziałowi (wydziałowi) Społeczni Inspektorzy Pracy wybierani są przez ogólne zebranie pracowników, pracujących w zakładzie lub oddziale zakładu. Natomiast w zakładach pracy, zatrudniających powyżej 300 pracowników organizacja społecznej inspekcji pracy jest wielostopniowa.
Przeczytaj także: Czym są organizacje związkowe? (art. 238)
Wybór Społecznego Inspektora Pracy przez pracowników zakładu pracy nie podlega żadnej kontroli zewnętrznej - ani o charakterze nadzoru administracyjnego, ani sądowego i należy to traktować jako świadome dążenie do tego, by wybór Społecznego Inspektora Pracy leżał tylko i wyłącznie w gestii pracowników danego zakładu i by żaden czynnik zewnętrzny w procesie wybierania takiego inspektora nie brał udziału.
Społeczni inspektorzy pracy mają prawo:
- kontrolować stan budynków, maszyn, urządzeń technicznych i sanitarnych oraz procesy technologiczne z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy,
- kontrolować przestrzeganie przepisów prawa pracy, w tym postanowień układów zbiorowych i regulaminów pracy, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, młodocianych i osób niepełnosprawnych, urlopów i czasu pracy, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
- uczestniczyć w kontroli przestrzegania w zakładzie pracy przepisów dotyczących ochrony środowiska naturalnego,
- brać udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, zgodnie z przepisami prawa pracy,
- brać udział w analizowaniu przyczyn powstawania wypadków przy pracy, zachorowań na choroby zawodowe i inne schorzenia wywołane warunkami środowiska pracy oraz kontrolować stosowanie przez zakłady pracy właściwych środków zapobiegawczych,
- uczestniczyć w przeprowadzaniu społecznych przeglądów warunków pracy,
- opiniować projekty planów poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy i planów rehabilitacji zawodowej oraz kontrolować realizację tych planów,
- podejmować działania na rzecz aktywnego udziału pracowników zakładów pracy w kształtowaniu właściwych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy oraz oddziaływać na przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
- wykonywać inne zadania określone w ustawie i w przepisach szczególnych.
Wybór na funkcję Społecznego Inspektora Pracy powoduje zmiany w zakresie ochrony trwałości stosunku pracy pracownika pełniącego tą funkcję - pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z pracownikiem pełniącym funkcję Społecznego Inspektora Pracy w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Zobacz także: Wypowiedzenia