- Umowa zlecenia czy umowa o dzieło
- Przedmiot i cel umowy o dzieło
- Przykłady umowy o dzieło
- Czym jest dzieło?
- Czym jest zlecenie?
- Powtarzalność przy umowach zlecenia
- Odpowiedzialność umowa o dzieło
- Odpowiedzialność umowa zlecenia
- Poniżej przykłady z orzecznictwa podane przez ZUS i zakwalifikowane jako albo umowa o dzieło albo umowa zlecenia:
- 1) Wykłady – co do zasady powinna być zawierana umowa zlecenia
- 2) Wykłady – wyjątkowo może być zawarta umowa o dzieło
- 3) Tłumaczenia – co do zasady umowa o świadczenie usług czy zlecenia
- 4) Nauka języków obcych – umowa zlecenia
- 5) Prowadzenie zajęć sportowych i treningów – umowa zlecenia
- 6) Nauka pływania – umowa zlecenia
- 7) Przygotowanie prelekcji reklamowych – umowa zlecenia
- 8) Sprzątanie budynków i terenów wokół nich -– umowa zlecenia
- 9) Aktualizacja i dostosowanie materiałów szkoleniowych – umowa zlecenia
- 10) Zajęcia terapeutyczne – umowa zlecenia
- 11) Kurs nauki jazdy – umowa zlecenia
Umowa zlecenia czy umowa o dzieło
W polskim prawie obowiązuje zasada swobody umów. Strony umów cywilnoprawnych decydują, jaką umowę zawierają. Jednak gdy wybierają rodzaj umowy, powinny przestrzegać przepisów, w szczególności odpowiednich przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360). Charakter umowy określa bowiem nie tylko sama nazwa umowy, ale przede wszystkim jej treść, a także warunki i okoliczności, które towarzyszą jej wykonywaniu.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ZUS) ma prawo kontrolować zawierane umowy cywilnoprawne i kwestionować ich kwalifikację prawną. Jeżeli więc zamierzasz podpisać umowę o dzieło i zastanawiasz się czy wykonywane czynności nie będą się kwalifikowały jednak pod umowę zlecenia czy świadczenia usług – sprawdź poniższe przykłady i wytyczne ZUSu. Jeżeli ZUS na skutek kontroli stwierdzi, że wykonujesz umowę nazwaną umową o dzieło, a faktycznie powinna to być umowa zlecenia albo umowa o świadczenie usług, to ZUS może objąć Cię ubezpieczeniami. Dlatego ważne jest, aby prawidłowo ustalić charakter zawieranej umowy.
Przedmiot i cel umowy o dzieło
Przedmiotem umowy o dzieło jest zobowiązanie do wykonania dzieła, czyli osiągnięcia określonego, indywidualnego rezultatu w postaci materialnej lub niematerialnej. Wykonanie dzieła najczęściej polega na:
- wytworzeniu rzeczy
- zmianie rzeczy już istniejącej
- naprawieniu rzeczy
- przerobieniu rzeczy
- uzupełnieniu albo rozbudowie rzeczy
- połączeniu rzeczy z innymi rzeczami
- dodaniu części składowych
Przykłady umowy o dzieło
Napisanie specjalistycznego artykułu, pomalowanie mieszkania, uszycie garnituru, namalowanie obrazu, zaprojektowanie i wykonanie ogrodu, napisanie aplikacji na komórkę czy wykonanie ilustracji.
Czym jest dzieło?
Dzieło powinno być wyrazem kreatywności i umiejętności autora, a rezultat, który powstanie w ramach umowy o dzieło powinien mieć byt samoistny, obiektywnie osiągalny i pewny. Wykonawca umowy o dzieło zobowiązuje się nie do samego działania, lecz do uzyskania określonego dzieła jako rezultatu tego działania. Nie powinno być uznane za dzieło coś, co nie odróżnia się w żaden sposób od innych występujących na danym rynku rezultatów pracy, gdyż wówczas zatraciłoby swój indywidualny charakter dzieła (wyroki Sądu Najwyższego: z 3 listopada 1999 r., IV CKN 152/00, z 27 sierpnia 2013 r., II UK 26/13, z 14 listopada 2013 r., II UK 115/13, z 4 czerwca 2014 r., II UK 543/13). W umowie o dzieło osiągnięcie rezultatu, przy spełnieniu określonych warunków, jest pewne. W umowie zlecenia – brak jest pewności, czy czynności, do których zobowiązał się zleceniobiorca, doprowadzą do zamierzonego rezultatu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 5 listopada 2013 r., III AUa 275/13).
Czym jest zlecenie?
W przypadku umowy zlecenia czy umowy o świadczenie usług przedmiotem jest zobowiązanie do wykonywania określonych czynności. Istotna jest należyta staranność. Wykonywanie określonej czynności (szeregu powtarzających się czynności) bez względu na jej rezultat jest właściwe dla umów zlecenia (wyrok Sądu Najwyższego z 4 lipca 2013 r., II UK 402/12).
Powtarzalność przy umowach zlecenia
Dla umów zlecenia jest właściwe wykonywanie powtarzalnych, odtwórczych czynności bądź wykonywanie tych czynności w sposób ciągły lub zespołowy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 19 marca 2008 r., I ACa 83/08).
Odpowiedzialność umowa o dzieło
W umowie o dzieło osoba, która wykonuje tę umowę, odpowiada za osiągnięcie rezultatu. Nie jest ważne, czy dołożyła należytej staranności przy wykonywaniu dzieła. Ryzyko obciąża wykonawcę umowy.
Odpowiedzialność umowa zlecenia
W umowie zlecenia to zleceniobiorca odpowiada za brak należytej staranności przy wykonywaniu czynności, a nie za jej wynik. W umowie zlecenia ryzyko, że rezultat nie zostanie osiągnięty, obciąża zleceniodawcę. Zleceniobiorca nie odpowiada za brak rezultatu, do którego miały doprowadzić czynności, które wykonuje. Zleceniobiorcy można przypisać brak należytej staranności (wyrok Sądu Najwyższego z 25 lipca 2012 r., II UK 70/12).
Poniżej przykłady z orzecznictwa podane przez ZUS i zakwalifikowane jako albo umowa o dzieło albo umowa zlecenia:
1) Wykłady – co do zasady powinna być zawierana umowa zlecenia
Jak podaje ZUS: „w przypadku przeprowadzenia cyklu wykładów lub zajęć dydaktycznych, nie występuje żaden rezultat ucieleśniony w jakiejkolwiek postaci. Jest to wyłącznie staranne działanie wykonawcy umowy, który stosownie do posiadanej wiedzy, ma ją przekazać uczniom (...) rzeczą typową dla każdego etapu edukacji jest przygotowanie przez nauczyciela programu, konspektu, materiałów, w oparciu o które realizuje on program nauczania. Czynności te, nawet jeśli zostaną zmaterializowane na piśmie czy nośniku elektronicznym (prezentacja multimedialna) nie mogą (...) być utożsamiane z dziełem, którego dotyczy umowa, bowiem ta dotyczyła przeprowadzenia zajęć". (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 30 sierpnia 2012 r., III AUa 394/12 czy też wyrok tego samego Sądu z 6 czerwca 2012 r., III AUa 377/12).
2) Wykłady – wyjątkowo może być zawarta umowa o dzieło
Przykładowo zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 4 czerwca 2014 r.: „możliwa jest umowa o dzieło, której przedmiotem jest wygłoszenie wykładu, pod warunkiem jednak, że wykładowi można przypisać cechy utworu. Te warunki spełnia tylko wykład naukowy (cykl wykładów) o charakterze niestandardowym, niepowtarzalnym, wypełniający kryteria twórczego i indywidualnego dzieła naukowego. Rzecz w tym, że ochronie prawa autorskiego nie podlegają działania o charakterze odtwórczym, polegające na wykonywaniu czynności wymagających określonej wiedzy i zdolności do jej przekazywania (por. art. 1 ust. 21 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych), zatem konieczne jest wykazanie przez skarżącego, że wykonawcy przysługują prawa autorskie, którymi zadysponował na jego rzecz".
3) Tłumaczenia – co do zasady umowa o świadczenie usług czy zlecenia
W wyroku z 6 kwietnia 2011 r., II UK 315/10, Sąd Najwyższy uznał, że: „Zakład może – wbrew nazwie umowy – zakwalifikować pracę tłumacza języka obcego jako umowę o świadczenie usług, a nie umowę o dzieło, gdy oparta jest na długookresowym zatrudnieniu i polega na powtarzalnym wykonywaniu tłumaczeń dokumentów związanych z bieżącą działalnością firmy, za stałym (miesięcznym) wynagrodzeniem".
4) Nauka języków obcych – umowa zlecenia
W wyroku z 28 lutego 2013 r., III AUa 1785/12, Sąd Apelacyjny w Gdańsku stwierdził: „W przypadku przeprowadzenia zajęć szkoleniowych z języka obcego, nawet w oparciu o samodzielnie przygotowany program i pomoce naukowe, nie występuje rezultat ucieleśniony w jakiejkolwiek postaci. Jest to wyłącznie staranne działanie wykonawcy umowy, który stosownie do posiadanej wiedzy, ma ją przekazać kursantom".
5) Prowadzenie zajęć sportowych i treningów – umowa zlecenia
W wyroku z 15 lipca 2014 r., II UK 496/13 Sąd Najwyższy stwierdził: „Umowy dotyczące systematycznego wykonywania czynności sportowych lub trenerskich - za okresowo wypłacanym wynagrodzeniem powodują, co do zasady, obligatoryjne objęcie ubezpieczeniem społecznym na podstawie umowy o świadczenie usług".
6) Nauka pływania – umowa zlecenia
Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 13 lutego 2013 r., III AUa 1096/12: „zawarta przez strony umowa była typową umową starannego działania, zainteresowany miał bowiem zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą popartą długoletnim doświadczeniem uczyć dzieci pływania. Płatnik składek nie oczekiwał jednak skutecznego nauczenia każdego dziecka pływania przez zainteresowanego, w żaden sposób nie dokonywał odbioru dzieła, nie uzależniał wypłaty wynagrodzenia od opanowania umiejętności przez dzieci. Zainteresowany nie ponosił odpowiedzialności za wady dzieła".
7) Przygotowanie prelekcji reklamowych – umowa zlecenia
Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 11 kwietnia 2013 r., III AUa 1327/12 „sporne umowy nie były umowami o dzieło z uwagi na to, że przedmiot umów nie stanowił konkretnego, indywidualnie oznaczonego rezultatu - dzieła. Stronom umowy nie chodziło bowiem o rezultat usługi, ale o same usługi, polegające na dokonywaniu przez zainteresowaną czynności faktycznych, które miały doprowadzić do udziału w prelekcji określonej ilości osób, a w konsekwencji do znalezienia potencjalnych nabywców produktów firmy".
8) Sprzątanie budynków i terenów wokół nich -– umowa zlecenia
W wyroku z 14 sierpnia 2013 r., III AUa 2171/12, Sąd Apelacyjny w Gdańsku stwierdził: "Podkreślić przy tym należy, że sam fakt, że przy zachowaniu należytej staranności określone działanie prowadzić ma do określonego w umowie rezultatu nie przesądza o możliwości zakwalifikowania tych umów jako umów o dzieło. Nadto, przeciwko uznaniu przedmiotowych umów za umowy o dzieło przemawia fakt, że nie istnieje możliwość poddania kontroli efektów pracy zainteresowanego pod kątem osiągnięcia konkretnego, zindywidualizowanego rezultatu. Stan w postaci uprzątnięcia określonych pomieszczeń nie jest możliwy do weryfikacji w oparciu o jednostki metryczne, czy też przez porównanie z istniejącym wzorem, z wykorzystaniem planów, rysunków lub przez opis. W odniesieniu do czynności polegających na sprzątaniu istotne jest bowiem ich wykonywanie z zachowaniem należytej staranności".
9) Aktualizacja i dostosowanie materiałów szkoleniowych – umowa zlecenia
W wyroku z 18 września 2014 r., III AUa 543/14, Sąd Apelacyjny w Lublinie stwierdził, że umowa, której przedmiotem jest wykonanie dzieła polegającego na aktualizacji i dostosowaniu materiałów szkoleniowych z zakresu warsztatów psychologicznych oraz przeprowadzeniu na ich podstawie zajęć na kursie przygotowującym do mianowania na urzędnika Służby Cywilnej, nie jest umową o dzieło.
10) Zajęcia terapeutyczne – umowa zlecenia
W wyroku Sądu Najwyższego z 8 listopada 2013 r., II UK 157/13, Sąd stwierdził, że nie stanowi umowy o dzieło umowa o przeprowadzenie zajęć terapeutycznych w ramach programu rehabilitacyjnego, w której zainteresowana zobowiązała się do osobistego prowadzenia terapii logopedycznej, bowiem: „z tak określonego celu umowy - rehabilitacja logopedyczna dzieci - nie mógł wynikać obiektywnie osiągalny i pewny rezultat. Chodziło więc o wykonanie określonych czynności (szeregu powtarzających się czynności) bez względu na to, jaki rezultat czynność ta przyniesie. Zatem przedmiotem umów były określone czynności, a nie ich wynik, co przesądza o ich kwalifikacji jako umów starannego działania - umów o świadczenie usług - art. 750 k.c."
11) Kurs nauki jazdy – umowa zlecenia
Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 19 lutego 2013 r., III AUa 907/12: „treścią umowy z prowadzącym kurs nauki jazdy nie jest osiągnięcie rezultatu. Rezultat w postaci pomyślnego wyniku egzaminu byłby bowiem obiektywnie nieosiągalny. Przyjmujący zamówienie może jedynie zobowiązać się do starannego przeprowadzenia wszystkich czynności niezbędnych do pomyślnego zdania egzaminu przez uczestnika kursu na prawo jazdy określonej kategorii, nie przyjmując jednak na siebie odpowiedzialności za ich rezultat, co wiąże taką umowę z art. 750 k.c."
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360)