Przepisy ustawy z 24 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy – Prawo bankowe (Dz.U. Nr 71, poz. 609 ze zm.) umożliwiły ubieganie się o umorzenie składek osobom, które w trakcie pobierania zasiłku macierzyńskiego oraz przebywania na urlopie wychowawczym prowadziły działalność gospodarczą. Zgodnie z błędną, chociaż rozpowszechnioną interpretacją przepisów ustawy systemowej, wiele spośród tych osób nie zgłaszało się do ubezpieczeń z tytułu prowadzenia działalności (lub współpracy) i nie opłacało należnych z tego tytułu składek.
Odmienne uregulowania grup płatników
Osoby, które prowadziły działalność gospodarczą w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego, uzyskały na mocy ww. ustawy (tzw. ustawy abolicyjnej) możliwość umorzenia należności składkowej zarówno wówczas, gdy składki były przez nie prawidłowo opłacane, jak i wówczas, gdy składki nie zostały odprowadzone, a na koncie płatnika powstało zadłużenie. Inaczej natomiast została rozstrzygnięta sytuacja osób, które wykonywały działalność w trakcie urlopu wychowawczego – w ich przypadku prawo do umorzenia należności uzyskały tylko te osoby, które nie opłaciły należnych składek. Przedsiębiorcy sumiennie regulujący zobowiązania na rzecz ZUS nie otrzymali możliwości umorzenia, a tym samym zwrotu opłaconych składek. Ten przepis wzbudzał wątpliwości co do jego zgodności z ustawą zasadniczą – różnicował bowiem osoby, które znajdowały się w tej samej sytuacji wobec prawa, w dodatku na niekorzyść rzetelnych płatników, którzy prawidłowo wywiązywali się z obowiązku składkowego.
Zróżnicowanie płatników zgodne z konstytucją
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, zróżnicowanie dotyczące płatników zobowiązanych do opłacania składek ubezpieczeniowych z tytułu pozarolniczej działalności za czas przebywania na urlopie wychowawczym, dokonane na podstawie kryterium niewywiązania się z tej powinności, nie może być traktowane jako przejaw faworyzowania podmiotów naruszających prawo. Istniejący wcześniej niejasny stan prawny mógł wprowadzać w błąd w kwestii istnienia obowiązku opłacania składek. Ponadto, jedną z wartości chronionych przez ustawę zasadniczą, istotną również w kontekście spraw związanych z zabezpieczeniem społecznym, jest równowaga budżetowa. Wzgląd na tę równowagę usprawiedliwia, zdaniem sędziów Trybunału, wprowadzone odstępstwo od zasady równości. Tym samym, mając na względzie niejasność przepisów obowiązujących przed 1 września 2009 r. (które zresztą na mocy tej samej ustawy zostały częściowo zmodyfikowane) oraz równowagę budżetową państwa, TK orzekł, że naruszenie zasady równości w przypadku przedsiębiorczych matek, które opłaciły należne składki, w stosunku do płatników, którzy tego nie uczynili, jest uzasadnione i nie może zostać uznane za niezgodne z konstytucją.
WAŻNE!
Przedsiębiorcze matki, które opłaciły należne składki z działalności w czasie urlopu wychowawczego, nie uzyskają możliwości ich umorzenia.
Nadal można wnioskować o umorzenie
Przypomnijmy, że możliwość nadzwyczajnego umorzenia należności składkowych przez ww. grupę płatników została wprowadzona od 1 września 2009 r. O umorzenie można było się ubiegać pierwotnie tylko od 1 września 2009 r. do 1 września 2010 r. Na mocy nowelizacji przepisów z 28 lipca 2011 r. możliwość złożenia wniosku o umorzenie została przyznana zainteresowanym płatnikom bez ograniczenia terminu. Umorzenie dotyczy należności powstałych od stycznia 1999 r. do sierpnia 2009 r. z tytułu prowadzenia działalności lub współpracy przy tej działalności, za okresy łączenia działalności z pobieraniem zasiłku macierzyńskiego (lub w wysokości macierzyńskiego) oraz urlopu wychowawczego.
● wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 12 lipca 2012 r. sygn. akt P 24/10 (Dz.U. z 2012 r. poz. 841),
● art. 3–4 ustawy z 24 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy – Prawo bankowe (Dz.U. Nr 71, poz. 609 ze zm.).