W wyroku z 26 maja 2010 r. (sygn. akt P 29/08) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 24 ust. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest niezgodny z art. 32 w związku z art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Niekonstytucyjny przepis utracił moc obowiązującą 15 czerwca 2010 r. Zdaniem TK, wspomniany przepis różnicował niezgodnie z Konstytucją RP poziom ochrony praw majątkowych poszczególnych kategorii płatników (ubezpieczonych) oraz ZUS przez to, że:
- ograniczał możliwość dochodzenia przez płatników i ubezpieczonych zwrotu nienależnie opłaconych składek do 5 lat, gdy jednocześnie ZUS może ściągać nieopłacone składki przez 10 lat od daty ich wymagalności (od 8 maja 2008 r. termin ten został wydłużony do 10 lat, więc w tym zakresie wyrok dotyczy nadpłat przypadających przed tą datą),
- nie dopuszczał możliwości zawieszenia bądź przerwania 5-letniego okresu, w jakim płatnik lub ubezpieczony mógł starać się o zwrot nadpłaty (nie można było stosować zawieszenia ani przerwania, ponieważ nie był to termin przedawnienia w rozumieniu Kodeksu cywilnego, ale termin, w jakim przysługiwało prawo do żądania zwrotu nadpłaty).
Zawieszenie wypłat emerytur - nowelizacja ustawy >>
Wyrok TK jest ważny przede wszystkim w przypadku, gdy nadpłata dotyczy okresu od 1 stycznia 1998 r. do 7 maja 2003 r., co do której 5-letni termin zwrotu upłynął między 1 stycznia 2003 r. a 8 maja 2008 r. Do składek nienależnie opłaconych po 7 maja 2003 r. miał już bowiem zastosowanie 10-letni termin przedawnienia.
Możliwość zwrotu nadpłaty składek za okres od 1 stycznia 1998 r. do 7 maja 2003 r. powstała po uznaniu art. 24 ust. 7 ustawy systemowej za niekonstytucyjny. Jednak prawo złożenia wniosku o zwrot jest ograniczone w czasie. Szczególnie krótkie ograniczenia czasowe obowiązują płatników, których sprawa została rozstrzygnięta decyzją ZUS lub wyrokiem sądu.
Nowa składka pielęgnacyjna po 2020 roku >>
Jeśli płatnik otrzymał z ZUS decyzję odmawiającą zwrotu nadpłaty, od której się nie odwołał (decyzja stała się ostateczna), nie ma już możliwości ubiegania się o ten zwrot. Skargę o wznowienie postępowania można złożyć w terminie jednego miesiąca, licząc od dnia wejścia w życie wyroku TK, tj. w tym przypadku najpóźniej 15 lipca 2010 r. Płatnik może się jednak starać o przywrócenie terminu do wniesienia skargi o wznowienie postępowania na ogólnych zasadach, jeśli uprawdopodobni, że niezachowanie terminu nastąpiło bez jego winy.
Należy jednak pamiętać, że uchylenie decyzji nie może nastąpić, gdy od dnia doręczenia decyzji upłynęło 5 lat. W takim przypadku następuje jednak stwierdzenie, że wydanie decyzji nastąpiło z naruszeniem prawa.
W przypadku gdy płatnik odwołał się od decyzji ZUS odmawiającej zwrotu nienależnie opłaconych składek z uwagi na upływ 5 lat od ich opłacenia, a sąd prawomocnym wyrokiem oddalił jego odwołanie, płatnik może żądać wznowienia postępowania sądowego w tej sprawie.
Można opłacić składki z kilkumiesięcznym opóźnieniem >>
Skargę o wznowienie postępowania składa się w sądzie, który wydał zaskarżone orzeczenie, a jeżeli zaskarżono orzeczenia sądów różnych instancji – w sądzie instancji wyższej. Termin na wniesienie tej skargi to 3 miesiące liczone od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego – czyli w omawianym przypadku upłynął on 15 września 2010 r.
Jeżeli w sprawie nienależnie opłaconych składek w okresie od 1 stycznia 1998 r. do 7 maja 2003 r., co do których termin zwrotu upłynął między 1 stycznia 2003 r. a 8 maja 2008 r., nie była wydawana przez ZUS decyzja, płatnik składek może dochodzić ich zwrotu od ZUS na takich samych zasadach, na jakich ZUS ściąga nieopłacone składki.
Oznacza to, że prawo do zwrotu nadpłaty przysługuje, jeśli od dnia wymagalności nienależnie opłaconych składek nie upłynął jeszcze okres 10 lat.
Ostatnie dni na złożenie wniosku o umorzenie należności z tytułu składek >>
Poza składkami nienależnie opłaconymi w okresie od 1 stycznia 1998 r. do 7 maja 2003 r., co do których 5-letni termin zwrotu upłynął między 1 stycznia 2003 r. a 8 maja 2008 r., wyrok TK ma również wpływ na dochodzenie nadpłaconych składek po 7 maja 2003 r.
W uzasadnieniu do wyroku TK wyraźnie wskazał, że zasady dochodzenia składek (ich opłacenia przez ZUS lub zwrotu nadpłaty przez płatników czy ubezpieczonych) nie powinny być zróżnicowane. Oznacza to, że do nienależnie opłaconych składek należy obecnie odpowiednio stosować przepisy regulujące termin przedawnienia należności z tytułu składek, a także zawieszenie lub przerwanie tego terminu.