Choć, być może, nie wszyscy mają tego świadomość – rodzice mają prawo do uzyskania zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia lub za czas którego przysługiwać im będzie prawo do zasiłku opiekuńczego, w celu sprawowania opieki nie tylko nad chorym, ale również nad zdrowym dzieckiem. Ile dni zwolnienia od pracy, w jakich okolicznościach, w jaki sposób i na jakich warunkach, mogą uzyskać rodzice, w celu osobistego sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem?
- 62 dni płatnego zwolnienia od pracy na opiekę nad zdrowym dzieckiem w każdym roku kalendarzowym
- 2 dni opieki na dziecko – komu przysługuje?
- 2 dni opieki na dziecko – na jakich warunkach?
- 2 dni opieki na dziecko – w jaki sposób skorzystać ze zwolnienia?
- 60 dni zwolnienia od pracy – komu przysługuje?
- 60 dni zwolnienia od pracy – na jakich warunkach?
- 60 dni zwolnienia od pracy – w jaki sposób skorzystać ze zwolnienia?
62 dni płatnego zwolnienia od pracy na opiekę nad zdrowym dzieckiem w każdym roku kalendarzowym
Rodzicom i opiekunom prawnym dziecka, w każdym roku kalendarzowym, przysługują dwa rodzaje zwolnień od pracy, w celu sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem, tj.:
2 dni (lub odpowiednio – 16 godzin) zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, potocznie zwane „dwoma dniami opieki na dziecko” oraz
60 dni (a w przypadku dzieci niepełnosprawnych, które ukończyły 8 rok życia – 30 dni) zwolnienia od pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem, za czas którego przysługuje zasiłek opiekuńczy.
2 dni opieki na dziecko – komu przysługuje?
Zwolnienie od pracy na dziecko w wymiarze 2 dni (lub odpowiednio – 16 godzin) w roku kalendarzowym, jest uprawnieniem wynikającym z kodeksu pracy, a zatem przysługuje wyłącznie pracownikom, czyli osobom zatrudnionym na podstawie:
umowy o pracę (niezależnie od tego czy jest to umowa na okres próbny, czas określony, nieokreślony czy w celu zastępstwa nieobecnego pracownika),
powołania,
wyboru,
mianowania lub
spółdzielczej umowy o pracę.
Mogą z niego skorzystać nie tylko rodzice, ale wszystkie osoby wychowujące dziecko w wieku do lat 14, a wiec również przysposabiający (czyli rodzice adopcyjni), rodzice zastępczy oraz wychowujący dziecko bez więzi formalnej (czyli macochy lub ojczymowie). Warto również mieć na względzie, że prawo do skorzystania ze zwolnienia wygasa w dniu ukończenia przez dziecko 14 roku życia, a nie na koniec roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończyło 14 lat.
2 dni opieki na dziecko – na jakich warunkach?
2 dni opieki na dziecko może zostać wykorzystane w całości albo w częściach – w trybie dniowym lub godzinowym. W tym ostatnim przypadku – będzie to odpowiednio 16 godzin do wykorzystania przez pracownika w danym roku kalendarzowym. Jest to korzystne o tyle, że np. w celu odbycia z dzieckiem krótkiej wizyty lekarskiej, rodzic nie musi brać całego dnia wolnego, a może zwolnić się z pracy tylko na kilka godzin, pozostałą pulę godzinową zwolnienia zachowując do wykorzystania na poczet innych okoliczności. Wykorzystanie zwolnienia w trybie godzinowym będzie jedynie (w niektórych sytuacjach) niekorzystane dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, ponieważ w takim przypadku – przysługująca mu ilość godzin zwolnienia, zostanie ustalona proporcjonalnie do jego wymiaru czasu pracy (niepełną godzinę zwolnienia, zaokrąglając w gorę do pełnej godziny). Jeżeli zatem rodzic pracuje np. po 8 godz., co drugi dzień – korzystniejsze dla niego będzie wykorzystanie zwolnienia w trybie dniowym, ponieważ w takiej sytuacji – będzie mógł skorzystać z pełnych 2 dni zwolnienia. Dla pracującego codziennie po 4 godziny, nie będzie miało to już takiego znaczenia, ponieważ bilans uzyskanych godzin wolnych – będzie w obu przypadkach jednakowy.
Co również istotne w zakresie wymiaru zwolnienia – 2 dni (lub odpowiednio – 16 godzin w roku kalendarzowym) przysługuje łącznie:
na wszystkie dzieci w wieku do lat 14 w rodzinie – czyli, jeżeli w rodzinie jest np. troje dzieci w tym wieku – rodzicom nadal będą przysługiwały tylko 2, a nie 6 dni zwolnienia w danym roku,
obojgu rodzicom i to bez względu na liczbę pracodawców, u których są zatrudnieni – czyli, w zakresie wykorzystanym przez matkę dziecka (w ramach jej wszystkich stosunków pracy w danym roku kalendarzowym), nie będzie mógł już skorzystać ze zwolnienia ojciec i odwrotnie.
Za czas zwolnienia – pracownik zachowuje prawo do pełnego wynagrodzenia. W zakresie niewykorzystanym – dni (lub odpowiednio – godziny) zwolnienia – nie przechodzą na następny rok kalendarzowy ani nie przysługuje za nie ekwiwalent pieniężny. Warto zatem, do 31 grudnia każdego roku, skorzystać ze zwolnienia w pełnym wymiarze.
2 dni opieki na dziecko – w jaki sposób skorzystać ze zwolnienia?
Niezwłocznie po narodzinach dziecka lub po nawiązaniu stosunku pracy, każdy pracownik, który zamierza korzystać z uprawnień rodzicielskich, które przysługują łącznie obojgu rodzicom – czyli inaczej – takich, z których może skorzystać tylko jedno z nich (tj. m.in. z prawa do 2 dni zwolnienia od pracy na opiekę nad dzieckiem) – powinien złożyć pracodawcy tzw. oświadczenie pracownika będącego rodzicem lub opiekunem dziecka o zamiarze lub o braku zamiaru korzystania z uprawnień związanych z rodzicielstwem. Oświadczenie to, składane jest jednorazowo do akt osobowych pracownika. Można je oczywiście zmienić, jeżeli pracownik zmieni zdanie co do kwestii oświadczonych w dokumencie.
Następnym krokiem do skorzystania ze zwolnienia, jest już złożenie przez pracownika wniosku o udzielenie zwolnienia. W pierwszym wniosku w danym roku kalendarzowym – pracownik decyduje w jakim trybie będzie korzystał ze zwolnienia w danym roku (tj. z trybie dniowym czy godzinowym). Wniosku o udzielenie zwolnienia nie trzeba uzasadniać, a pracodawca nie może odmówić udzielenia zwolnienia. W praktyce – zwolnienie to może więc zostać wykorzystane niezależnie od stanu zdrowia dziecka, tj. nie tylko na opiekę nad zdrowym, ale również nad chorym dzieckiem, o ile – na ten czas – pracownik nie chce lub z jakichś względów utrudnione jest uzyskanie przez niego zwolnienia od pracy w celu osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem na podstawie zaświadczenia lekarskiego (za czas którego przysługiwałby mu zasiłek opiekuńczy). Przepisy nie określają również w jakim terminie powinno się wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie zwolnienia. Biorąc pod uwagę interes pracodawcy – należy jednak przyjąć, że pracownik powinien to uczynić z możliwie jak największym wyprzedzeniem.
60 dni zwolnienia od pracy – komu przysługuje?
60 dni (a w przypadku dzieci niepełnosprawnych, które ukończyły 8 rok życia – 30 dni) zwolnienia od pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem, za czas którego przysługuje zasiłek opiekuńczy, przysługuje osobom posiadającym ubezpieczenie chorobowe (zarówno te obowiązkowe, jak i dobrowolne). W każdym przypadku (gdyż są objęte obowiązkowym ubezpieczeniem chorobowym), będą zatem mogły skorzystać ze zwolnienia osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę. W przypadku zatrudnienia na podstawie umowy zlecenia lub prowadzenia własnej działalności gospodarczej – prawo do skorzystania ze zwolnienia, będzie uzależnione od podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Ze zwolnienia na opiekę nad zdrowym dzieckiem nie skorzystają natomiast osoby zatrudnione na podstawie umowy o dzieło, która nie stanowi odrębnego tytułu do ubezpieczenia chorobowego.
Zwolnienie przysługuje na dzieci własne, dzieci małżonka, dzieci przysposobione (czyli inaczej – adoptowane), a także dzieci przyjęte na wychowanie lub utrzymanie (w ramach rodziny zastępczej lub bez jakiejkolwiek więzi formalnej), w następujących okolicznościach:
w przypadku nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których uczęszcza dziecko (np. z powodu jakiejś awarii),
choroby niani, z którą rodzice mają zawartą tzw. umowę uaktywniającą (o opiekę nad dzieckiem w wieku od ukończenia 20 tygodnia życia do końca roku szkolnego, w którym dziecko skończy 3 lata, a jeżeli niemożliwe lub utrudnione jest objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym – do ukończenia przez nie 4 lat) lub dziennego opiekuna dziecka (który jest jedną z instytucjonalnych form opieki nad dziećmi),
pobytu w szpitalu lub choroby małżonka lub rodzica dziecka, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli choroba ta uniemożliwia mu sprawowanie opieki nad dzieckiem oraz
braku możliwości sprawowania opieki nad dzieckiem przez jego matkę lub małżonkę ubezpieczonego taty, stale opiekującą się dzieckiem, z powodu porodu
i tylko do ukończenia dziecko 8 roku życia.
W przypadku konieczności sprawowania opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym natomiast – zwolnienie przysługuje ponadto w sytuacji:
pobytu w szpitalu lub choroby małżonka lub rodzica dziecka, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli choroba ta uniemożliwia mu sprawowanie opieki nad dzieckiem oraz
braku możliwości sprawowania opieki nad dzieckiem przez jego matkę lub małżonkę ubezpieczonego taty, stale opiekującą się dzieckiem, z powodu porodu,
do ukończenia przez dziecko 18 roku życia.
W powyższych okolicznościach, zwolnienie nie będzie jednak przysługiwało, jeżeli dzieckiem może zaopiekować się inny członek rodziny, zamieszkujący we wspólnym gospodarstwie domowym (np. babcia lub dziadek). Nawet jeżeli dziecko nie ukończyło jeszcze 2 roku życia, ponieważ przewidziane przez ustawodawcę wyłączenie dotyczące dzieci w tym wieku (umożliwiające, w każdym przypadku, osobiste sprawowanie nad nimi opieki przez ich matkę lub ojca) – dotyczy wyłącznie opieki nad dziećmi chorymi.
60 dni zwolnienia od pracy – na jakich warunkach?
Zwolnienie przysługuje w wymiarze:
60 dni w roku kalendarzowym – w przypadku opieki nad dzieckiem w wieku do lat 8 i odpowiednio
30 dni w roku kalendarzowym – w przypadku opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym w wieku do lat 18.
Określone powyżej maksymalne pule dni zwolnienia, przysługują przy tym łącznie:
na wszystkie dzieci,
na opiekę nad dzieckiem zdrowym, jak i dzieckiem chorym – czyli, jeżeli całe 60 dni zostanie wykorzystanych na opiekę nad dzieckiem chorym, nie pozostaną już do wykorzystania żadne dni opieki nad dzieckiem zdrowym,
na dzieci, jak i innych członków rodziny, na opiekę nad którymi – w przypadku ich choroby – również można uzyskać zwolnienie od pracy oraz
obojgu rodzicom.
Za czas zwolnienia, przysługuje zasiłek opiekuńczy, w wysokości 80% podstawy wymiaru zasiłku, czyli – w przypadku osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę – przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wypłaconego za okres ostatnich 12 miesięcy, a jeżeli okres zatrudnienia jest krótszy – za pełne miesiące kalendarzowe podlegania ubezpieczeniu chorobowemu.
60 dni zwolnienia od pracy – w jaki sposób skorzystać ze zwolnienia?
W celu otrzymania zasiłku opiekuńczego – należy złożyć u pracodawcy (płatnika składek ubezpieczeniowych) lub odpowiednio – bezpośrednio w ZUS – wniosek o zasiłek opiekuńczy na druku Z-15A. W zależności od okoliczności, które są przyczyną konieczności sprawowania opieki nad dzieckiem – będą również potrzebne inne dokumenty. Z ich szczegółowym zestawieniem, można zapoznać się pod adresem: https://www.zus.pl/swiadczenia/zasilki/zasilek-opiekunczy/niezbedne-dokumenty.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1465)
Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10.12.2018 r. w sprawie dokumentacji pracowniczej (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 535)
Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 2780)