Okres rozliczeniowy to okres, na który pracodawca planuje pracę. Pracodawcy stosujący miesięczne okresy rozliczeniowe nie mogą na dany miesiąc kalendarzowy planować pracownikom pracy w liczbie godzin przekraczającej wymiar czasu pracy obowiązujący w tym miesiącu.
Jeśli pracownicy są zatrudnieni w dłuższym niż miesięczny okresie rozliczeniowym, pracodawca ma prawo zaplanować pracę w ten sposób, że w okresie rozliczeniowym czas pracy nie przekroczy wymiaru będącego sumą wymiarów z poszczególnych miesięcy tego okresu. Należy pamiętać, że tak zaplanowany czas pracy nie może naruszać dopuszczalnych dobowych wymiarów czasu pracy, dobowych i tygodniowych odpoczynków oraz przepisów dotyczących doby pracowniczej.
Przykład
Pracodawca zatrudniający pracowników w równoważnym systemie czasu pracy, w 3-miesięcznym okresie rozliczeniowym, w trzech pierwszych miesiącach 2012 r. zaplanował pracę w następujący sposób:
– w styczniu – 192 godziny,
– w lutym – 192 godziny,
– w marcu – 128 godzin.
Takie rozplanowanie pracy (pod warunkiem że nie powodowało naruszenia pozostałych przepisów z zakresu czasu pracy) jest dopuszczalne. Obowiązujący w okresie rozliczeniowym przypadającym od stycznia do marca 2012 r. wymiar czasu pracy obejmuje 512 godzin (168 godz. + 168 godz. + 176 godz.), czyli tyle, ile pracodawca zaplanował swoim pracownikom.
Moment wypłacania składników wynagrodzenia
Za każdy miesiąc pracy pracownik powinien otrzymać takie wynagrodzenie, jakie sobie w tym miesiącu wypracował. W miesięcznym okresie rozliczeniowym oznacza to, że pracownik na koniec miesiąca otrzyma nie tylko umówioną stawkę wynagrodzenia za zaplanowaną na ten miesiąc pracę, ale również ewentualne dodatki za pracę w porze nocnej czy też wynagrodzenie i dodatki z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych dobowych i średniotygodniowych.
Przykład
Pracownik zatrudniony w równoważnym systemie czasu pracy, w miesięcznym okresie rozliczeniowym, w lutym 2012 r. wykonywał pracę zgodnie z obowiązującym go harmonogramem, a ponadto w jeden czwartek harmonogramowo wolny od pracy został wezwany do wykonywania dodatkowych zadań na 12 godzin.
Na koniec lutego pracownik oprócz miesięcznego wynagrodzenia wynikającego z wiążącej go umowy o pracę otrzyma również normalne wynagrodzenie za 12 godzin dodatkowej pracy oraz dodatki.
Pracownikowi przysługuje dodatek w wysokości 50% za 4 godziny pracy w godzinach nadliczbowych dobowych oraz dodatek w wysokości 100% za 8 godzin pracy w nadgodzinach średniotygodniowych, których powstanie spowodowało to dodatkowe wezwanie.
W przypadku dłuższego okresu rozliczeniowego również obowiązuje zasada, że na koniec każdego miesiąca pracownik powinien otrzymać wszystkie składniki, które sobie w tym miesiącu wypracował. Pracownik powinien otrzymać umówione wynagrodzenie za zaplanowaną pracę, a także ewentualne dodatki z tytułu pracy w porze nocnej. Do tego w każdym miesiącu pracownikowi należy doliczyć również wynagrodzenie za każdą przepracowaną godzinę dodatkowej pracy, bez względu na to, czy jest to praca w godzinach nadliczbowych dobowych czy średniotygodniowych. Prawo do tych wszystkich składników powstaje bowiem na koniec każdego miesiąca, w terminie określonym jako termin wypłaty wynagrodzenia. Inaczej jest jednak z dodatkami za godziny nadliczbowe średniotygodniowe.
Sposób na kryzys
Pracodawca wypłaca dodatek za godziny nadliczbowe średniotygodniowe na koniec okresu rozliczeniowego, gdyż dopiero wtedy może stwierdzić, czy dodatkowa praca w okresie rozliczeniowym spowodowała przekroczenie średniotygodniowe.
Przykład
Pracownik zatrudniony w równoważnym systemie czasu pracy, w 3-miesięcznym okresie rozliczeniowym (w którym okresy rozliczeniowe pokrywają się z kwartałami roku kalendarzowego), w okresie styczeń–marzec 2012 r. wykonywał pracę zgodnie z obowiązującym go harmonogramem czasu pracy. Ponadto w jeden czwartek lutego, który był dla niego dniem harmonogramowo wolnym od pracy, pracownik został wezwany do wykonywania dodatkowych zadań na 12 godzin.
Na koniec stycznia pracownik otrzyma zapisane w wiążącej go umowie wynagrodzenie za zaplanowaną pracę. W lutym, oprócz normalnego wynagrodzenia, pracownik otrzyma również normalne wynagrodzenie za 12 godzin dodatkowej pracy oraz dodatek w wysokości 50% za 4 godziny pracy w godzinach nadliczbowych dobowych. W marcu zaś, oprócz normalnego wynagrodzenia za zaplanowaną pracę, pracownik otrzyma dodatek w wysokości 100% za 8 godzin pracy w nadgodzinach średniotygodniowych, których powstanie spowodowało dodatkowe wezwanie w lutym. Dopiero bowiem w tym miesiącu można stwierdzić, że dodatkowa praca spowodowała przekroczenie średniotygodniowej normy czasu pracy.
Oddanie czasu wolnego za nadgodziny
Pracodawca zamiast wypłacać dodatki za nadgodziny, może skorzystać z alternatywnej formy ich rekompensaty, jaką jest oddanie czasu wolnego. Jeśli czas wolny oddawany jest na pisemny wniosek pracownika w stosunku 1 : 1, to jego oddanie może przypadać również po zakończeniu okresu rozliczeniowego, ale w terminie wskazanym we wniosku. Długość okresu rozliczeniowego nie ma tu żadnego znaczenia. Jeśli jednak oddanie czasu wolnego byłoby inicjatywą pracodawcy, to jego oddanie w takim przypadku w stosunku 1 : 1,5 musi przypadać w okresie rozliczeniowym, w którym te nadgodziny wystąpiły.
Sposób na kryzys
Dłuższy niż miesięczny okres rozliczeniowy daje pracodawcy dłuższy czas na zrekompensowanie pracownikowi nadgodzin czasem wolnym.
Harmonogram na pełny okres rozliczeniowy
Okres rozliczeniowy, co do zasady, jest to okres, na który pracodawca planuje i po którym rozlicza czas pracy (chodzi tu przede wszystkim o średniotygodniową normę czasu pracy). Planowanie czasu pracy to nic innego jak tworzenie grafików czasu pracy.
Długi okres rozliczeniowy co do zasady oznacza, że na ten okres pracodawca powinien tworzyć harmonogramy. Warto tu jednak pamiętać, że wymóg taki nie wynika wprost z żadnych przepisów (poza paroma wyjątkami, jak np. w przypadku pracowników podmiotów leczniczych czy niektórych kierowców), a co za tym idzie, jeśli pracodawca będzie tworzył harmonogramy na okresy krótsze niż okres rozliczeniowy, np. na miesiące kalendarzowe w 3-miesiecznym okresie rozliczeniowym, nie może za ten fakt zostać ukarany podczas kontroli inspekcji pracy.
Podstawa prawna:
- art. 80, 130, 1512 Kodeksu pracy.