Od momentu wejścia w życie ustawy o świadczeniach rodzinnych, tj. od 1 maja 2004 r., głównym adresatem świadczenia pielęgnacyjnego był i pozostaje opiekun dziecka niepełnosprawnego. Dlatego też większość warunków związanych z przyznawaniem tego świadczenia odnosi się do sytuacji opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym, także pełnoletnim.
Osoby uprawnione do świadczenia pielęgnacyjnego
Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje matce lub ojcu albo innej osobie, na której ciąży obowiązek alimentacyjny (z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności), albo opiekunowi faktycznemu dziecka, jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu zapewnienia opieki z uwagi na niepełnosprawność podopiecznego. Istotne jest ponadto spełnienie warunków po stronie osoby wymagającej opieki. Otóż musi to być osoba wymagająca stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna w procesie leczenia, rehabilitacji i edukacji. Opieki może wymagać nie tylko dziecko, ale również inna osoba, jeśli legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Należy podkreślić, że opiekunem faktycznym dziecka w rozumieniu ustawy o świadczeniach rodzinnych jest osoba faktycznie opiekująca się dzieckiem, czyli taka osoba, która wystąpiła z wnioskiem do sądu rodzinnego o przysposobienie dziecka.
Wskaźniki i stawki: świadczenia opiekuńcze >>
Natomiast krąg osób, na których ciąży obowiązek alimentacyjny, określa Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
W szczególności obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo, a więc nie może zostać przyznane powinowatym. Natomiast w przypadku osób spokrewnionych może zostać przyznane nie tylko krewnym w linii prostej z osobą wymagającą opieki, ale także rodzeństwu. Przy czym na podstawie przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych osobie innej niż spokrewniona w pierwszym stopniu, na której ciąży obowiązek alimentacyjny (tj. osobie innej niż rodzice i dzieci), świadczenie pielęgnacyjne przysługuje w przypadku, gdy nie ma osoby spokrewnionej w pierwszym stopniu albo gdy osoba ta nie jest w stanie sprawować opieki. Ustalenie, czy w indywidualnej sprawie zostały spełnione wszystkie warunki, od których jest uzależnione przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, w szczególności ocena, czy rodzic lub dziecko osoby niepełnosprawnej nie jest w stanie sprawować opieki nad tą osobą, należy do wójta, burmistrza lub prezydenta miasta właściwego ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy.
Powyższy krąg osób uprawnionych do otrzymywania świadczenia pielęgnacyjnego jest wynikiem realizacji stanowiska Trybunału Konstytucyjnego zawartego w wyrokach z 2008 r., w których stwierdzono, że o świadczenie pielęgnacyjne, poza rodzicem lub opiekunem faktycznym niepełnosprawnego dziecka legitymującego się odpowiednim orzeczeniem, mają prawo ubiegać się także inni członkowie rodziny, na których zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, także w przypadku, gdy pełnią funkcję spokrewnionej rodziny zastępczej.
Kryterium dochodowe w rodzinie
Zgodnie z nowelizacją przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych obowiązującą od 1 stycznia 2010 r. świadczenie pielęgnacyjne przysługuje bez względu na wysokość dochodu w rodzinie. Wcześniej świadczenie przysługiwało, pod warunkiem że dochód na osobę w rodzinie nie przekraczał 583 zł miesięcznie.
W związku z likwidacją kryterium finansowego przy ustalaniu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego świadczenie to przyznaje się nie na okresy zasiłkowe, lecz podobnie jak zasiłek pielęgnacyjny na czas nieokreślony, chyba że orzeczenie o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności zostało wydane na czas określony. W takim przypadku świadczenie pielęgnacyjne będzie przysługiwało do ostatniego dnia ważności orzeczenia.
Jeżeli w okresie 3 miesięcy od dnia wydania orzeczenia o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności zostanie złożony wniosek o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, prawo to zostanie ustalone, począwszy od miesiąca, w którym złożono wniosek o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności.
Brak prawa do świadczenia pielęgnacyjnego
Zasiłek pielęgnacyjny przyznawany jest niezależnie od dochodów, a prawo wnioskodawcy do renty z tytułu niezdolności do pracy lub renty socjalnej nie ma wpływu na uprawnienie do tego świadczenia. Zasiłek ten nie przysługuje, jeżeli wnioskodawcy przysługuje dodatek pielęgnacyjny do emerytury lub renty wypłacany przez organ rentowy.
Świadczenie pielęgnacyjne także dla rolnika >>
Natomiast opiekunowi osoby niepełnosprawnej może zostać przyznane świadczenie pielęgnacyjne w związku z rezygnacją z pracy zarobkowej z powodu opieki nad osobą niepełnosprawną. Świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje m.in., jeżeli osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego.
Wysokość świadczenia pielęgnacyjnego
Przepisy ustawy o świadczeniach rodzinnych stanowią, że kwoty poszczególnych świadczeń, w tym świadczenia pielęgnacyjnego (oraz zasiłku pielęgnacyjnego), podlegają weryfikacji co 3 lata. Ostatnia weryfikacja miała miejsce 1 listopada 2009 r.
Zakres zmian objętych weryfikacją z 1 listopada 2009 r. określiła Rada Ministrów w rozporządzeniu z 11 sierpnia 2009 r. w sprawie wysokości dochodu rodziny albo dochodu osoby uczącej się stanowiących podstawę ubiegania się o zasiłek rodzinny oraz wysokości świadczeń rodzinnych (DzU nr 129, poz. 1058), na podstawie którego od 1 listopada 2009 r. kwota świadczenia pielęgnacyjnego została podwyższona do 520 zł.
Podstawa prawna:
- art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
- art. 17–18 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (DzU z 2006 r. nr 139, poz. 992 ze zm.).
Orzecznictwo:
- wyroki TK: z 18 lipca 2008 r. (P 27/07, DzU nr 138, poz. 872) oraz z 22 lipca 2008 r. (P 41/07, DzU nr 138, poz. 875).