Prawo pracy przewiduje ochronę nie tylko praw jednostki (np. prawa do urlopu, wynagrodzenia, uprawnień rodzicielskich), ale chroni również uprawnienia pracownicze wynikające z obowiązków pracodawcy (np. obowiązek prowadzenia dokumentacji pracowniczej, obowiązek wykonania wyroku sądowego).
Ponadto sankcją zagrożone są pracownicze uprawnienia zbiorowe (np. prawo do uzyskania informacji i konsultacji, uprawnienia związków zawodowych).
Najczęściej popełniane wykroczenia
Ustawodawca w przepisach art. 281 k.p. i nast. spenalizował bardzo szeroki zakres naruszeń, jakich może dopuścić się pracodawca.
Są to naruszenia przepisów o:
- zawieraniu i rozwiązywaniu umów o pracę,
- odpowiedzialności porządkowej,
- czasie pracy,
- uprawnieniach rodzicielskich,
- prowadzeniu dokumentacji prawnopracowniczej.
Oczywiście sankcją zagrożone jest również niewypłacanie wynagrodzenia czy nieudzielanie urlopu. Dodając do tego spenalizowanie naruszeń przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy, można postawić tezę, że prawie każde naruszenie istotnego obowiązku wynikającego z przepisów prawa pracy potencjalnie łączy się z odpowiedzialnością wykroczeniową.
Jednym z częstszych wykroczeń może być zawieranie umów cywilnoprawnych (np. umów-zleceń), wtedy gdy strony powinny zawrzeć umowę o pracę (art. 281 pkt 1 k.p.).
Ocena, czy doszło do popełnienia tego wykroczenia, może jednak być bardzo trudna. W wielu bowiem przypadkach stosunek prawny łączący zleceniobiorcę ze zleceniodawcą może łączyć w sobie zarówno cechy stosunku cywilnoprawnego, jak i stosunku pracy. Wydaje się, że w sytuacjach, kiedy charakter umowy nie jest jednoznaczny, zawarcie umowy cywilnoprawnej nie powinno pociągać za sobą tej odpowiedzialności.
Wykroczeniem jest wypowiadanie umów lub rozwiązywanie ich bez wypowiedzenia w sposób rażąco naruszający przepisy prawa pracy (art. 281 pkt 3 k.p.).
Oznacza to, że nie każde uchybienie przepisom o wypowiadaniu lub rozwiązywaniu umów będzie wykroczeniem. Zdaniem Sądu Najwyższego sankcjonowane są tylko błędy rażące, tzn. jaskrawe, oczywiste dla każdego, a przez to budzące oburzenie społeczne (wyrok SN z 16 listopada 2004 r., II KK 222/04). Nie będzie również wykroczeniem rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia bez zachowania wymaganej procedury, jeżeli istniały przyczyny do rozwiązania umowy w tym trybie (wyrok SN z 6 lutego 2003 r., III KKN 513/00).
Obejście przepisów prawa pracy >>
Niewypłacanie pracownikom wynagrodzenia w ustalonym terminie bądź wypłacanie go w wysokości niższej niż należna może również stanowić wykroczenie. Nie będzie tak jednak w każdej sytuacji.
Jeżeli opóźnienie wynikało z braku środków i trudnej sytuacji finansowej, pracodawca nie będzie ponosił takiej odpowiedzialności (wyrok SN z 8 sierpnia 2006 r., I PK 54/06). Innymi słowy, jeżeli pracodawca nie płaci, bo aktualnie nie posiada środków na wypłatę, jego czyn nie jest wykroczeniem. Jeżeli jednak nie płaci z innych, nieuzasadnionych powodów, popełnia wykroczenie.
WAŻNE!
Wśród wykroczeń z art. 281–283 k.p. jedynie naruszenie przepisów o wypowiadaniu i rozwiązywaniu umów o pracę musi mieć charakter rażący, aby było uznane za wykroczenie. Pozostałe naruszenia są wykroczeniami nawet wtedy, gdy nie mają takiego charakteru.
Podmiot odpowiedzialny
Za wykroczenia przeciwko prawom pracowników odpowiada pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu. Jeśli pracodawca jest osobą fizyczną, kara za nieprzestrzeganie praw pracowników może zostać nałożona na niego osobiście.
Jeżeli pracodawcą jest osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, tę odpowiedzialność może ponieść osoba działająca w imieniu tego podmiotu. Zdaniem Sądu Najwyższego może to być członek zarządu, kadrowa, kierownik zakładu pracy, główny księgowy bądź inny pracownik upoważniony do działania w imieniu pracodawcy (wyrok SN z 3 lutego 2003 r., III KK 388/02).
Za wykroczenia, o których mowa w art. 283 k.p., będą ponadto odpowiedzialne osoby, które są zobowiązane do dbania o odpowiedni stan bezpieczeństwa i higieny pracy w firmie oraz osoby kierujące pracownikami bądź innymi osobami (np. kierownik działu, majster).
Należy zauważyć, że odpowiedzialność taka ponoszona jest nie tylko w razie niezapewnienia bezpiecznych warunków pracy osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, ale również osobom fizycznym wykonującym pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej lub prowadzącym działalność gospodarczą (art. 304 § 1 k.p.). Wystarczy, aby osoby takie wykonywały pracę w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę.
Kto i w jaki sposób ukarze pracodawcę
Wykroczenia przeciwko prawom pracownika zagrożone są karą grzywny od 1000 do 30 000 zł. Postępowanie przeciwko pracodawcy toczy się według przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (zwanego dalej k.p.w.).
W sprawach tych orzeka sąd rejonowy na podstawie wniosku o ukaranie. Wniosek w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika może złożyć – jako oskarżyciel publiczny – inspektor pracy (art. 17 ust. 2 k.p.w.).
Pracodawca może jednak zostać ukarany bezpośrednio przez inspektora pracy w trybie postępowania mandatowego (art. 96 ust. 1a i 1b k.p.w.). Mandatem inspektor może nałożyć grzywnę w wysokości do 2000 zł.
Grzywna nałożona przez inspektora może wynosić nawet 5000 zł., jeżeli pracodawca ukarany co najmniej dwukrotnie za wykroczenia przeciwko prawom pracownika w ciągu 2 lat popełni kolejne wykroczenie. Natomiast wyższe grzywny może nakładać jedynie sąd. Pracodawca ma prawo nie przyjąć mandatu. Wówczas inspektor pracy wystąpi z wnioskiem o ukaranie do sądu.
Pracodawca, nawet jeżeli mandat przyjął, może złożyć do sądu wniosek o jego uchylenie. Wniesienie wniosku następuje w terminie 7 dni od jego uprawomocnienia, tj. do dnia pokwitowania jego odbioru (art. 101 § 1 k.p.w. w zw. z art. 98 § 3 k.p.w.). Mandat może zostać uchylony, jeżeli grzywnę nałożono za czyn niebędący wykroczeniem.
Informacja o urlopie ojcowskim w świadectwie pracy >>
Podstawa prawna:
- art. 281–283, 304 Kodeksu pracy,
- art. 17, 96, 98, 101 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia,
- wyroki Sądu Najwyższego z:
– 3 lutego 2003 r. (III KK 388/02, niepubl.),
– 6 lutego 2003 r. (III KKN 513/00, Wokanda 2004/7–8/26),
– 16 listopada 2004 r. (II KK 222/04, niepubl.),
– 8 sierpnia 2006 r. (I PK 54/06, OSNP 2007/15–16/219).