Postęp w zakresie technologii oraz rozwiązań organizacyjnych wymusza na pracownikach stałe podnoszenie posiadanych kwalifikacji. Oczywiście w znacznej mierze pracownicy podnoszą swoje wykształcenie w ramach czasu prywatnego i na własny koszt. Jednak znacznie częściej szkolenia niezbędne do wykonywania pracy organizowane są przez pracodawcę.
Szkolenia bhp
Jednym z podstawowych obowiązków pracownika jest przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczególności pracownik jest obowiązany brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym. Umożliwienie spełnienia tego obowiązku spoczywa na pracodawcy, który powinien zapewnić pracownikowi stosowne przeszkolenie przed dopuszczeniem do pracy, a także szkolenie okresowe już w trakcie świadczenia pracy.
Czy szkolenie należy zindywidualizować? >>
Szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy zaliczane są do czasu pracy, a ich koszty obciążają pracodawcę. Konsekwencją braku przeszkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy jest bezwzględny zakaz dopuszczenia pracownika do pracy.
Szkolenia w trakcie godzin pracy
W czasie pracy wynikającym z ustalonego harmonogramu pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy i jest zobowiązany wykonywać polecenia pracodawcy, jeśli dotyczą pracy, a nie są sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę.
Czy opłaca się szkolić pracowników w czasie kryzysu? >>
A zatem jeżeli pracodawca poleca pracownikowi wzięcie udziału w szkoleniu, które spełnia powyższe warunki i ma miejsce w godzinach pracy, pracownik jest zobowiązany do uczestniczenia w szkoleniu.
Szkolenia w czasie wolnym od pracy
W pracy pracownik jest zobowiązany stosować się do poleceń przełożonych, jeżeli polecenia te dotyczą pracy i nie są sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę.
Przez pojęcie „polecenia dotyczące pracy” należy rozumieć jedynie te polecenia, które odnoszą się do bieżącego kierowania i nadzorowania oraz wykonywania pracy. Są również polecenia, których możliwość wydania wynika z przepisów prawa pracy (np. polecenie uczestniczenia w szkoleniach bhp poza czasem pracy wynikającym z indywidualnego rozkładu czasu pracy).
Pojęcia „polecenia dotyczące pracy” nie można rozumieć dowolnie, a tym bardziej rozszerzać go w sposób nieuprawniony. A zatem jeżeli uczestnictwo w szkoleniach organizowanych poza czasem pracy wynikającym z indywidualnego rozkładu czasu pracy nie stanowi obowiązku pracowniczego (np. uczestnictwa w szkoleniach bhp), to pracownik ma prawo do odmowy uczestniczenia w takim szkoleniu. Udział w szkoleniu, którego czas wykracza poza czas pracy wynikający z indywidualnego rozkładu czasu pracy, może mieć jedynie charakter propozycji – oferty skierowanej do pracownika, a pracodawca nie może wyciągać konsekwencji wobec pracownika z powodu odmowy udziału w szkoleniu (np. ukarać go karą porządkową czy też wypowiedzieć na tej podstawie stosunek pracy).
Odmowę uczestnictwa pracownika w szkoleniach pracodawca może wziąć pod uwagę przy przyznawaniu nagród finansowych, dokonywaniu okresowej oceny pracowniczej czy też awansowaniu pracownika na wyższe stanowisko. W praktyce pracownik może wówczas nie otrzymać nagrody, zostać pominięty przy awansach, a jego ocena może być odpowiednio obniżona.
Możliwość nałożenia obowiązku odbywania szkoleń
Pracodawca może jednak nałożyć na pracownika obowiązek odbywania określonych szkoleń.
Obowiązek taki może wynikać z:
- postanowień przyjętych w indywidualnej umowie o pracę,
- przepisów obowiązującego u pracodawcy regulaminu pracy,
- uregulowań zawartych w układzie zbiorowym pracy, którym objęty jest pracodawca.
W takich przypadkach udział w szkoleniu będzie dla pracownika wypełnianiem ciążącego na nim obowiązku, a w razie braku jego realizacji pracodawca będzie mógł zastosować wobec pracownika kary porządkowe, wypowiedzieć umowę o pracę, a nawet – w skrajnych przypadkach – rozwiązać ją bez wypowiedzenia.
Bezprawna i świadoma odmowa wykonania polecenia zagrażająca istotnym interesom pracodawcy uzasadnia rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia (wyrok SN z 12 czerwca 1997 r., I PKN 211/97).
Może również dojść do sytuacji, gdy dalsze zajmowanie przez pracownika dotychczasowego stanowiska będzie wymagało uzyskania dodatkowych kwalifikacji przez uczestniczenie w szkoleniu. Jeżeli pracownik odmówi uczestniczenia w takim szkoleniu i w konsekwencji nie uzupełni posiadanych kwalifikacji, pracodawca będzie mógł wypowiedzieć mu obowiązujące go warunki pracy lub płacy.
W przypadku gdy uczestnictwo w szkoleniu stanowi realizację obowiązku pracowniczego, to czas szkolenia powinien zostać w całości wliczony do czasu pracy. Czas szkolenia wykraczający poza „normalne” godziny pracy pracownika będzie pracą w godzinach nadliczbowych, którą pracodawca będzie musiał zrekompensować bądź przez oddanie pracownikowi czasu wolnego bądź wypłatę wynagrodzenie wraz z odpowiednimi dodatkami. Jeżeli pracodawca zamierza organizować szkolenie w niedzielę, musi również wziąć pod uwagę przepisy Kodeksu pracy odnoszące się do możliwości świadczenia pracy w tym dniu.
Konsekwencją wliczenia czasu szkolenia do czasu pracy jest również fakt, że odmowa udziału w szkoleniu powoduje konieczność jej usprawiedliwienia zgodnie ogólnie przyjętymi zasadami usprawiedliwiania nieobecności.
Szkolenie i delegacja
Powstanie po stronie pracodawcy obowiązku zwrotu pracownikowi kosztów podróży jest zależne od charakteru uczestnictwa w szkoleniu. Jeżeli udział w szkoleniu wynika z polecenia przełożonego, to powinien zostać potraktowany jako podróż służbowa. Pracownik ma wtedy prawo do otrzymania z tego tytułu zwrotu kosztów podróży, noclegów, dojazdów środkami komunikacji miejscowej oraz innych udokumentowanych wydatków na zasadach określonych przepisami obowiązującymi u danego pracodawcy.
Jeżeli natomiast wyjazd na szkolenie nie wynika z polecenia służbowego, to brak jest podstaw do zwrotu pracownikowi takich kosztów. Ponieważ pracownik bierze udział w szkoleniu z własnej woli, powinien też sam pokryć koszty z tym związane.
Podstawa prawna:
- art. 100 § 1, art. 2373 § 3 Kodeksu pracy,
- wyrok Sądu Najwyższego z 12 czerwca 1997 r., I PKN 211/97, OSNP 1998/11/323.