Ustawa obowiązująca do 31 grudnia 2008 r. o pracownikach samorządowych wskazywała, że czas pracy pracowników samorządowych wynosi 40 godzin na tydzień i 8 godzin na dobę (art. 24 ust. 2 dotychczasowej ustawy o pracownikach samorządowych).
Przeciętna tygodniowa norma czasu pracy
Od 1 stycznia 2009 r. po wejściu w życie ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych czas pracy pracowników samorządowych regulują przepisy Kodeksu pracy. Oznacza to, że pracowników samorządowych będzie obowiązywała norma dobowa wynosząca 8 godzin i norma tygodniowa wynosząca przeciętnie 40 godzin w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy w 4-miesięcznym okresie rozliczeniowym.
Konsekwencją tej zmiany jest uelastycznienie czasu pracy pracowników samorządowych. Obecnie ustawowa 40-godzinna tygodniowa norma jest normą przeciętną. Oznacza to, że pracownicy samorządowi mogą w niektóre tygodnie pracować ponad 40 godzin przez więcej niż 5 dni w ciągu tygodnia. Natomiast w inne tygodnie krócej niż 40 godzin tygodniowo przy równoczesnym ustaleniu odpowiednio mniejszej liczby dni i godzin pracy, tak aby norma tygodniowa wynosiła przeciętnie 40 godzin na tydzień w okresie rozliczeniowym.
Przykład
Pracownik samorządowy pracował w jednym tygodniu przez 6 dni po 8 godzin. W następnym tygodniu przepracował 3 dni po 8 godzin. W trzecim 6 dni po 8 godzin, w pozostałe tygodnie pracował po 5 dni w wymiarze 8 godzin. Taki rozkład czasu pracy po zmianie przepisów jest prawidłowy. Pracownik bowiem przepracował przeciętnie 40 godzin na tydzień przy zachowaniu 5-dniowego tygodnia pracy.
Przed zmianą przepisów pracownicy samorządowi musieli pracować w każdym tygodniu równo 40 godzin, a dniem wolnym zawsze była sobota. Obecnie drugim poza niedzielą dniem wolnym od pracy w tygodniu może być dowolny dzień, np. poniedziałek czy czwartek.
Wystąpienie święta będącego dniem wolnym od pracy w innym dniu niż niedziela powoduje w okresie rozliczeniowym odpowiednie zmniejszenie liczby dni, a tym samym godzin pracy (art. 130 § 2 k.p.). Oznacza to, że w niektórych okresach rozliczeniowych ze względu na święta przypadające w innych dniach niż niedziela zaplanowana liczba dni pracy będzie mniejsza niż przeciętnie 5 dni w tygodniu.
Godziny nadliczbowe
Pracą w godzinach nadliczbowych może być przekroczenie przeciętnej 5-dniowej normy czasu pracy, niezależnie od tego, czy został przekroczony obowiązujący pracownika w danym okresie rozliczeniowym wymiar czasu pracy. Oznacza to, że pracodawca samorządowy, który zatrudniał pracownika w danym okresie rozliczeniowym w wymiarze nieprzekraczającym obowiązującej go tygodniowej normy czasu pracy, ale liczba dni, przez które pracownik ten świadczył pracę, przekroczyła średnio 5 dni w tygodniu, ma obowiązek oddać pracownikowi dzień wolny od pracy (art. 1513 k.p.). W przypadku gdy minął już dany okres rozliczeniowy, należy wypłacić temu pracownikowi wynagrodzenie wraz ze 100% dodatkiem za pracę w godzinach nadliczbowych (art. 1511 § 2 k.p.).
W nowej ustawie o pracownikach samorządowych uregulowano jedynie problematykę godzin nadliczbowych. Natomiast rozkład czasu pracy powinien określać pracodawca w regulaminie pracy w taki sposób, aby zapewnić jak najlepszą obsługę obywateli. Obecnie nie ma przeszkód prawnych, aby pracownicy samorządowi wykonywali pracę w równoważnym systemie czasu pracy czy w systemie pracy weekendowej. Pracodawca może wprowadzić na niektórych stanowiskach dla niektórych grup pracowników np. równoważny system czasu pracy (art. 135 k.p.). W równoważnym systemie czasu pracy dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym miesiąca.
Czas wolny za pracę w godzinach nadliczbowych
Jeżeli wymagają tego potrzeby jednostki, w której pracownik samorządowy jest zatrudniony, na polecenie przełożonego wykonuje on pracę w godzinach nadliczbowych, w wyjątkowych przypadkach także w porze nocnej oraz w niedziele i święta.
Wymienionych wyżej zasad nie stosuje się do kobiet w ciąży, natomiast gdy pracownik samorządowy sprawuje pieczę nad osobami wymagającymi stałej opieki lub opiekuje się dziećmi w wieku do 8 lat, konieczna jest zgoda tego pracownika. Przed zmianą przepisów pracy w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej oraz w niedziele i święta mogły odmówić jedynie kobiety w ciąży oraz kobiety opiekujące się dziećmi w wieku do 8 lat. Wynikało to bowiem wprost z przepisów. Jeśli chodzi o pracowników-mężczyzn opiekujących się dziećmi do lat 8, istniały wątpliwości, czy przysługiwało im takie uprawnienie.
Pracownikowi samorządowemu za pracę wykonywaną na polecenie przełożonego w godzinach nadliczbowych przysługuje według jego wyboru wynagrodzenie albo czas wolny w tym samym wymiarze, z tym że wolny czas na wniosek pracownika może być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu.
Zasada udzielania czasu wolnego za pracę w godzinach nadliczbowych dotyczy również pracy w sobotę, która jest dla pracownika samorządowego dniem wolnym wynikającym z przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy.
Przykład
Pracownik zatrudniony w Wydziale Obsługi Mieszkańców został zobowiązany przez swojego przełożonego do pracy w sobotę, która jest dla niego dniem wolnym wynikającym z przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy. Praca, którą miał wykonać, zajęła mu 3 godziny. Pracownik od 25 maja br. ma zaplanowany urlop wypoczynkowy i w związku z tym wystąpił z wnioskiem o udzielenie mu czasu wolnego za pracę w sobotę w postaci całego dnia - 22 maja 2009 r. Pracodawca zaakceptował udzielenie czasu wolnego, z tym że poinformował zainteresowanego pracownika, iż za pracę w sobotę przysługuje mu czas wolny w wymiarze odpowiadającym godzinom pracy, tj. 3 godziny.
Inaczej sprawa wygląda w przypadku, gdy pracownik samorządowy na polecenie przełożonego świadczy pracę w godzinach nadliczbowych w niedzielę lub święto. Niedziele i święta są to dni ustawowo wolne od pracy, a ustawa o pracownikach samorządowych rozróżnia pracę w godzinach nadliczbowych przypadającą w niedziele i święta od pracy nadliczbowej w inne dni tygodnia. Z uwagi na to, że w ustawie o pracownikach samorządowych nie zawarto szczególnej regulacji w zakresie pracy w godzinach nadliczbowych przypadających w niedzielę lub święto, będą miały zastosowanie przepisy Kodeksu pracy.
Podstawa prawna:
- ustawa z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (DzU nr 223, poz. 1458),
- art. 130 § 2, art. 135, 1511 § 2, art. 1513 Kodeksu pracy.