Młodocianym w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy jest osoba, która ukończyła 16 lat, ale jeszcze nie ukończyła lat 18.
Pracodawca może zatrudnić tylko młodocianego, który:
- ukończył co najmniej gimnazjum,
- przedstawi świadectwo lekarskie stwierdzające, że dana praca nie zagraża jego zdrowiu.
W stosunku do pracowników młodocianych możemy wyróżnić 2 rodzaje zatrudnienia:
- w ramach „normalnego” stosunku pracy (z zastrzeżeniem jednak, że młodociany, który nie posiada kwalifikacji zawodowych, może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego),
- na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego.
Pracodawca może zatrudniać osoby, które nie spełniają powyższych warunków tylko w drodze wyjątku. Określa je rozporządzenie w sprawie przypadków, w których wyjątkowo dopuszczalne jest zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum.
Szczególne przepisy dotyczące wysokości wynagrodzeń dotyczą tylko młodocianych zatrudnionych w celu przygotowania zawodowego. Młodociani zatrudnieni w ramach normalnego stosunku pracy podlegają powszechnie obowiązującym przepisom w zakresie ustalania i wysokości otrzymywanych poborów. Będą to m.in. przepisy ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.
Młodociani zatrudnieni w celu przygotowania zawodowego
Młodociani zatrudnieni w celu przygotowania zawodowego mają prawo do wynagrodzenia za swoją pracę, które nie jest jednak tożsame z wynagrodzeniem dorosłych pracowników. Wynika to z tego, że głównym założeniem tego zatrudnienia nie jest uzyskanie pieniędzy za wykonaną pracę, ale zdobycie przez młodocianego przygotowania zawodowego.
W związku z tym pracodawca ma tutaj inne obowiązki niż wobec ogółu zatrudnionych i trudno byłoby wymagać od niego jeszcze wypłacania młodocianym takich samych pensji jak innym pracującym na jego rzecz osobom.
W okresie nauki zawodu młodocianemu przysługuje wynagrodzenie obliczane w stosunku procentowym do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale, obowiązującego od pierwszego dnia następnego miesiąca po ogłoszeniu wysokości tego wynagrodzenia (§ 19 rozporządzenia w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania).
Stosunek procentowy wynosi:
- nie mniej niż 4% - w pierwszym roku nauki (tyle też przysługuje młodocianemu odbywającemu przyuczenie do wykonywania określonej pracy - przez cały okres trwania przyuczenia),
- nie mniej niż 5% - w drugim roku nauki,
- nie mniej niż 6% - w trzecim roku nauki.
Przykład
Czy młodocianemu zatrudnionemu w celu przygotowania zawodowego należy zmieniać wynagrodzenie po każdym kwartale?
Tak, w przypadku gdy pracodawca określił wynagrodzenie na najniższym możliwym poziomie i wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w czasie danego kwartału wzrosła. W sytuacji gdy wynagrodzenie otrzymywane przez pracownika młodocianego przewyższało kwotę minimalną - a jest to jak najbardziej dopuszczalne, tyle że pracodawca otrzyma refundację w granicach narzuconych przez przepisy - nie ma obowiązku odpowiedniego jego podwyższania.
Istotne dla pracodawcy jest to, że może uzyskać refundację wypłaconych pracownikom młodocianym zatrudnionym w celu przygotowania zawodowego wynagrodzeń oraz opłaconych od tych wynagrodzeń składek na ubezpieczenia społeczne. Wysokość refundacji jest ograniczona - nie może przekraczać wysokości wynagrodzenia ustalonego na wyżej wskazanych zasadach oraz opłacanych od tego wynagrodzenia składek na ubezpieczenia społeczne.
W uchwale z 15 lipca 1986 r. (III PZP 40/86) Sąd Najwyższy orzekł, że zobowiązanie się młodocianego w umowie o pracę w celu przygotowania zawodowego do zwrotu kosztów kształcenia w razie zawinionego przez niego nieukończenia szkoły uzasadnia roszczenie zakładu pracy o zwrot tych kosztów.
Sąd stwierdził w uzasadnieniu tej uchwały, że umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna określać w szczególności rodzaj i czas trwania przygotowania zawodowego oraz wysokość wynagrodzenia. Z przepisu tego wynikają 2 wnioski. Po pierwsze, omawiana umowa ma charakter umowy o pracę, a po drugie, warunki, jakim powinna odpowiadać, zostały przez Kodeks pracy wskazane przykładowo, a nie wyczerpująco, o czym świadczy zawarta w art. 195 § 1 k.p. wzmianka „w szczególności”.
WAŻNE!
Wynagrodzenie młodocianego podlega takiej samej ochronie jak wynagrodzenie pracownika dorosłego. Należy pamiętać m.in. o terminowej wypłacie wynagrodzenia.
Składki
Młodociani zatrudnieni w celu przygotowania zawodowego pozostają w stosunku pracy, a zatem podlegają ubezpieczeniom społecznym na takich samych zasadach jak wszyscy pozostali pracownicy. Obowiązkowo podlegają więc ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu.
Stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe jest uzależniona od występujących zagrożeń i wynosi od 0,67% do 3,60% podstawy wymiaru.
Podstawa prawna:
- art. 190-205 Kodeksu pracy,
- ustawa z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (DzU nr 200, poz. 1679 ze zm.),
- rozporządzenie MPiPS z 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum (DzU nr 214, poz. 1808),
- § 19 rozporządzenia RM z 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (DzU nr 60, poz. 278 ze zm.),
- § 2 rozporządzenia MPiPS z 26 kwietnia 2007 r. w sprawie refundowania ze środków Funduszu Pracy wynagrodzeń wypłacanych młodocianym pracownikom (DzU nr 77, poz. 518 ze zm.),
- uchwała SN z 15 lipca 1986 r., III PZP 40/86, OSNC 1987/5-6/80.