Ustanie stosunku pracy - obowiązki pracodawcy

W związku z ustaniem stosunku pracy na pracodawcy spoczywają pewne obowiązki. Niektóre z nich występują w każdym przypadku ustania stosunku pracy, a inne pracodawca ma obowiązek spełnić jedynie w związku z określonym trybem rozwiązania stosunku pracy.

W każdym przypadku ustania stosunku pracy pracodawca ma obowiązek wydania świadectwa pracy. W szczególności świadectwo pracy należy wydać, gdy:

• następuje rozwiązanie stosunku pracy na podstawie wypowiedzenia (zarówno przez pracownika, jak i pracodawcę), na podstawie porozumienia stron, a także w następstwie rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (zarówno przez pracodawcę, jak i pracownika),
• następuje wygaśnięcie stosunku pracy np. w przypadku śmierci pracownika.

Świadectwo pracy należy wydać pracownikowi niezwłocznie po ustaniu stosunku pracy. Jeśli wydanie świadectwa pracy nie jest możliwe, pracodawca nie później niż w terminie 7 dni od dnia ustania stosunku pracy przesyła świadectwo pracy za pośrednictwem poczty albo doręcza je w inny sposób (§ 2 ust. 2 rozporządzenia MPiPS z 15 maja 1996 r. w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu jego wydawania i prostowania). Świadectwo pracy wydaje się (doręcza) osobiście pracownikowi lub osobie przez niego wskazanej. Jedynie w przypadku gdy dotychczasowy pracodawca nawiązuje kolejną umowę bezpośrednio po rozwiązaniu poprzedniej umowy o pracę, ma obowiązek wydania świadectwa pracy na żądanie pracownika. Pracownik powinien zgłosić żądanie wydania świadectwa pracy najpóźniej w dniu poprzedzającym dzień, w którym następuje rozwiązanie stosunku pracy.

Natomiast w przypadku śmierci pracownika pracodawca sporządza świadectwo pracy oraz włącza je do akt osobowych zmarłego pracownika. Z wnioskiem o wydanie takiego świadectwa pracy może wystąpić członek jego rodziny albo inna osoba będąca jego spadkobiercą.

Urlop oraz dni na poszukiwanie pracy

W okresie wypowiedzenia umowy o pracę pracownik ma obowiązek wykorzystania przysługującego mu urlopu wypoczynkowego, jeśli pracodawca udzieli mu takiego urlopu. Obowiązek wykorzystania w tym czasie urlopu wypoczynkowego dotyczy również urlopu zaległego, co znalazło potwierdzenie w wyroku Sądu Najwyższego z 2 września 2003 r. (I PK 403/2002). W przypadku niewykorzystania przysługującego urlopu - w całości lub w części - z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny

W okresie co najmniej 2-tygodniowego wypowiedzenia umowy o pracę dokonanego z inicjatywy pracodawcy, pracownik ma prawo do zwolnienia na poszukiwanie pracy. Wymiar zwolnienia jest zależny od długości okresu wypowiedzenia i wynosi odpowiednio:

• 2 dni robocze - w przypadku 2-tygodniowego i 1-miesięcznego okresu wypowiedzenia,
• 3 dni robocze - w przypadku 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia.

W sytuacji skrócenia wypowiedzenia na podstawie art. 36¹ k.p. do jednego miesiąca pracownik ma prawo także do 3-dniowego zwolnienia na poszukiwanie pracy.

Prawo do otrzymania dni wolnych na poszukiwanie pracy jest niezależne od urlopu wypoczynkowego. Tak więc skorzystanie przez pracownika w okresie wypowiedzenia z urlopu wypoczynkowego nie zwalnia pracodawcy z obowiązku udzielenia takiego zwolnienia. Za okres tego zwolnienia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Obowiązek wypłacenia odpraw

Odprawa przysługuje pracownikowi w przypadku, gdy ustanie stosunku pracy następuje w ramach zwolnienia grupowego albo w związku z przejściem na emeryturę lub rentę. Zasady zwolnień grupowych zostały uregulowane w ustawie z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracowniami stosunków pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy. Zwolnienia mają charakter grupowy, jeżeli następuje rozwiązanie stosunku pracy przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20 pracowników z przyczyn niedotyczących pracowników. Rozwiązanie stosunku pracy może nastąpić w drodze wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę lub na mocy porozumienia stron. Dodatkową przesłanką istnienia zwolnień grupowych jest liczba zwalnianych pracowników w określonym czasie.

Pracownikowi, którego stosunek pracy uległ rozwiązaniu w ramach zwolnienia grupowego, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości:

• 1-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata,
• 2-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat,
• 3-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.

Wysokość odpraw może zostać zwiększona na podstawie przepisów wewnętrznych obowiązujących u pracodawcy. Najczęściej są to porozumienia zawierane między pracodawcą a działającymi u niego organizacjami związkowymi.

Należy jednak pamiętać, że na podstawie art. 10 ww. ustawy prawo do odprawy przysługuje każdemu zwalnianemu pracownikowi - nawet jeżeli zwolnienia nie obejmują wskazanej powyżej liczby pracowników - jeżeli wyłącznym powodem rozwiązania umowy o pracę są przyczyny leżące po stronie pracodawcy.

Odprawa rentowa

Pracodawca ma obowiązek wypłacenia odprawy pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę. Odprawa ta przysługuje w wysokości 1-miesięcznego wynagrodzenia, a pracownik, który już raz otrzymał odprawę, nie może ponownie nabyć do niej prawa.

Odprawa rentowa przysługuje w przypadku przejścia zarówno na rentę stałą, jak i okresową (uchwała SN z 20 kwietnia 1989 r., III PZP 6/89). Podstawą do otrzymania odprawy jest uzyskanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Podstawy takiej nie stanowi np. otrzymanie prawa do renty rodzinnej.

Jeśli chodzi o przejście na emeryturę, to prawo do odprawy przysługuje również w przypadku przejścia na tzw. wcześniejszą emeryturę. Natomiast odprawa emerytalna nie przysługuje w związku z uzyskaniem świadczenia przedemerytalnego (wyrok SN z 6 maja 2003 r., I PK 257/02).

Podstawa prawna:

• art. 36¹ Kodeksu pracy,
• § 2 ust. 2 rozporządzenia z 15 maja 1996 r. MPiPS w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu jego wydawania i prostowania (nr 60, poz. 282 ze zm.),
• ustawa z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.),
• orzecznictwo Sądu Najwyższego:

- wyrok z 2 września 2003 r. (I PK 403/2002, OSNP 2004/18/310),

- uchwała z 20 kwietnia 1989 r. (III PZP 6/89, OSNC 1990/3/35),

- wyrok z 6 maja 2003 r. (I PK 257/02, OSNP 2004/15/267).