W sytuacji gdy pracodawca jest zmuszony do ogłoszenia upadłości, następuje zawieszenie wypłat wynagrodzenia lub jego zmniejszenie. Pracownicy nie powinni się jednak obawiać całkowitego zamrożenia i utraty wypłaty należnych płac. Ich ochronie służy specjalnie utworzony w tym celu fundusz, tzw. Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP), którego zasady działania reguluje ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (dalej - ustawa). Jest to państwowy fundusz celowy, posiadający osobowość prawną. Jego dochodami są m.in. składki opłacane przez pracodawców, których poboru dokonuje ZUS w okresach miesięcznych, łącznie ze składkami na ubezpieczenia społeczne.
Kto i kiedy może liczyć na ochronę FGŚP
Aby dany pracownik mógł zaspokoić swoje roszczenia należne od pracodawcy, musi dojść do jego upadłości. Przepisy ustawy bardzo szczegółowo odnoszą się do tej kwestii, wskazując przypadki uznania danego podmiotu za upadły w odniesieniu do przepisów prawa upadłościowego.
Przykładowo muszą wystąpić następujące przesłanki:
- pracodawca jest przedsiębiorcą, położonym na terytorium Polski oddziałem banku zagranicznego, albo przedsiębiorcą zagranicznym pochodzącym z państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), który utworzył w Polsce oddział lub przedstawicielstwo,
- sąd upadłościowy wydał odpowiednie postanowienie, np. o:
- ogłoszeniu upadłości pracodawcy obejmującej likwidację majątku dłużnika;
- ogłoszeniu upadłości pracodawcy z możliwością zawarcia układu;
- zmianie postanowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu na postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika;
- oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości pracodawcy, jeżeli jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania;
- oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości w razie stwierdzenia, że majątek dłużnika jest obciążony hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w takim stopniu, że pozostały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.
Ustawa przewiduje także inne niż określone w prawie upadłościowym przypadki występowania niewypłacalności pracodawcy lub zakończenia jego bytu prawnego, np. gdy sąd orzeknie rozwiązanie spółki handlowej (art. 8 ust. 1 ustawy).
WAŻNE!
Niewypłacalność pracodawcy nie zachodzi w odniesieniu do osób prawnych podlegających obowiązkowi wpisu do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej, wpisanych do rejestru przedsiębiorców z tytułu wykonywania działalności gospodarczej, jednostek zaliczanych na podstawie odrębnych przepisów do sektora finansów publicznych, a także osób fizycznych prowadzących gospodarstwo domowe zatrudniających osoby wykonujące pracę zarobkową w tym gospodarstwie.
Ponadto ustawa szczegółowo definiuje pojęcie pracownika.
Pracownikiem jest osoba fizyczna, która zgodnie z przepisami polskiego prawa:
- pozostaje z pracodawcą w stosunku pracy lub
- jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę nakładczą albo
- wykonuje pracę na podstawie umowy agencyjnej lub
- wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia albo innej cywilnoprawnej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo
- wykonuje pracę zarobkową na podstawie innej niż stosunek pracy na rzecz pracodawcy będącego rolniczą spółdzielnią produkcyjną, spółdzielnią kółek rolniczych lub inną spółdzielnią zajmującą się produkcją rolną (art. 10 ustawy).
W razie niewypłacalności pracodawcy obok powyższej kategorii pracowników zaspokajane są także roszczenia byłych pracowników oraz uprawnionych do renty rodzinnej członków rodziny zmarłego pracownika lub zmarłego byłego pracownika.
Świadczenia wypłacane z funduszu
Obok wynagrodzenia za należności główne, na których zwrot może liczyć pracownik w razie niewypłacalności pracodawcy, uważa się także:
- wynagrodzenie za czas niezawinionego przez pracownika przestoju, za czas niewykonywania pracy (zwolnienia od pracy) i za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy oraz za czas niezdolności pracownika do pracy wskutek choroby, a także wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego,
- odprawy pieniężne przysługujące na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,
- ekwiwalent za urlop wypoczynkowy, ale należny tylko za rok kalendarzowy, w którym ustał stosunek pracy, oraz odszkodowanie, o którym mowa w art. 361 § 1 k.p. (z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia),
- dodatek wyrównawczy, o którym mowa w art. 230 i 231 k.p. (z tytułu obniżenia wynagrodzenia),
- składki na ubezpieczenia społeczne należne od pracodawców na podstawie przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych.
WAŻNE!
Wynagrodzenia, dodatki wyrównawcze oraz składki podlegają zaspokojeniu za okres nie dłuższy niż 3 miesiące poprzedzające datę wystąpienia niewypłacalności pracodawcy albo za okres nie dłuższy niż 3 miesiące poprzedzające ustanie stosunku pracy, jeżeli ustanie stosunku pracy przypada w czasie nie dłuższym niż 9 miesięcy poprzedzających datę wystąpienia niewypłacalności pracodawcy.
W razie ponownego zaistnienia niewypłacalności danego pracodawcy przepisy dotyczące zaspokajania ze środków funduszu roszczeń pracowniczych nie mogą mieć powtórnie zastosowania do tych samych pracowników w zakresie tych samych roszczeń.
Tryb zaspokojenia roszczeń
Uzyskanie należnych świadczeń może przebiegać dwutorowo. Przede wszystkim, należy wziąć pod uwagę, że w okresie 1 miesiąca od daty niewypłacalności pracodawcy, pracodawca, syndyk, likwidator lub inna osoba sprawująca zarząd majątkiem pra- codawcy ma obowiązek sporządzenia zbiorczego wykazu niezaspokojonych roszczeń, określając osoby uprawnione oraz tytuły i wysokość roszczeń wnioskowanych do zaspokojenia ze środków funduszu. Następnie składa się taki wykaz kierownikowi Biura Terenowego FGŚP, właściwego ze względu na siedzibę pracodawcy, który niezwłocznie przekazuje odpowiednie środki finansowe jednemu z wymienionych powyżej podmiotów, a ten wypłaca je uprawnionym osobom.
Jednak co do zasady w każdym przypadku wypłata świadczeń może nastąpić także na podstawie wniosku pracownika, byłego pracownika lub uprawnionych do renty rodzinnej członków rodziny zmarłego pracownika lub zmarłego byłego pracownika. Składa się go kierownikowi Biura Terenowego FGŚP, nie wcześniej niż po upływie 2 tygodni od upływu terminów przewidzianych do złożenia wykazu przez pracodawcę, syndyka, likwidatora lub inny podmiot sprawujący zarząd upadłym majątkiem.
Podstawa prawna: