Potrącenia ze świadczeń rentowych i emerytalnych – ustawowe prawo wypłaty niższego świadczenia rentowego i emerytalnego niż należnego pracownikowi na podstawie aktu je przyznającego.
Przy potrącaniu musi zostać zachowany wymóg kolejności potrąceń.
Ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS – po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych – podlegają potrąceniu następujące należności:
1) świadczenia wypłacane w kwocie zaliczkowej, a następnie kwoty świadczenia lub świadczeń wypłaconych za okres, za który przysługuje prawo do wypłaty świadczenia wyższego lub wybranego przez zainteresowanego albo więcej niż jednego świadczenia (które podlegają rozliczeniu przez zaliczenie na poczet tego świadczenia lub świadczeń),
2) kwoty nienależnie pobranych emerytur, rent i innych świadczeń z tytułu:
- zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego za okres przed dniem wejścia w życie ustawy,
- ubezpieczeń społecznych, o których mowa w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie,
- zaopatrzenia określonego w odrębnych przepisach, np. w ustawie o Służbie Więziennej,
3) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych,
4) należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego (w tym przypadku potrąca się w pierwszej kolejności alimenty zaległe za okres wskazany w tytule wykonawczym, pod warunkiem uzyskania od wierzyciela oświadczenia, że nie zostały w inny sposób uiszczone przez dłużnika),
5) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
6) kwoty nienależnie pobranych zasiłków rodzinnych lub pielęgnacyjnych oraz świadczeń rodzinnych w razie braku możliwości potrącenia z wypłacanych zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych oraz świadczeń rodzinnych, wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie,
7) kwoty nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego,
8) zasiłki wypłacone z tytułu pomocy społecznej, jeżeli przy wypłacie zastrzeżono ich potrącanie, oraz zasiłek stały lub zasiłek okresowy wypłacone na podstawie przepisów o pomocy społecznej za okres, za który przyznano emeryturę lub rentę,
9) zasiłki i świadczenia wypłacone na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu za okres, za który przyznano prawo do emerytury lub renty,
10) z tytułu odpłatności za pobyt osób uprawnionych do świadczeń w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych – na wniosek dyrektorów tych placówek.
Odliczenie składki na ubezpieczenie zdrowotne nie może przekraczać zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych.
Wskazany katalog należności jest katalogiem zamkniętym – niedopuszczalne jest potrącanie z innych należności.
Potrącenia mogą być dokonywane w następujących granicach:
- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych – do wysokości 60% świadczenia,
- należności egzekwowanych związanych z: odpłatnością za pobyt w domach pomocy społecznej, odpłatnością za pobyt w zakładach opiekuńczo-leczniczych, odpłatnością za pobyt w zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych – do wysokości 50% świadczenia,
- innych egzekwowanych należności – do wysokości 25% świadczenia.
Potrącenia, w zależności od rodzaju danej należności, nie mogą przekraczać 50, 60 lub 65% miesięcznego świadczenia.
Przepisy wprowadzają dodatkowe uregulowania dotyczące przypadków, w których świadczenie podlega potrąceniu na rzecz kilku wierzycieli bądź następuje zbieg potrąceń, dlatego szczególnie istotne jest zachowanie kolejności potrąceń.
Wolne od egzekucji i potrąceń są emerytury i renty w części odpowiadającej:
1) 50% kwoty najniższej emerytury lub renty – zależnie od rodzaju pobieranego przez emeryta (rencistę) świadczenia – przy potrącaniu:
- należności z pkt 3 wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi,
- należności z pkt 4,
- należności z pkt 5, wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi,
2) 60% kwoty najniższej emerytury lub renty – przy potrącaniu należności z pkt 1, 2 i 6–9,
3) 20% najniższej emerytury lub renty – przy potrącaniu należności z pkt 10.
Kwoty wolne od potrąceń i egzekucji ustala się dla emerytur i rent wraz ze wszystkimi wzrostami, zwiększeniami, dodatkami oraz innymi świadczeniami wypłacanymi wraz z emeryturą lub rentą na podstawie odrębnych przepisów, z wyłączeniem świadczeń rodzinnych oraz dodatku dla sierot zupełnych i dodatku pielęgnacyjnego.
W kwestiach nieunormowanych do egzekucji z emerytur i rent stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego albo przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.