Urlop bezpłatny – to dodatkowy urlop, o jaki może się ubiegać pracownik. Jak sama nazwa wskazuje, w trakcie przebywania na takim urlopie pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia za pracę, jak ma to miejsce w przypadku innych rodzajów urlopów. Urlopu bezpłatnego pracodawca udziela tylko na wniosek pracownika. Pracownik nie musi uzasadniać wniosku ani informować, na jaki cel ma zamiar przeznaczyć urlop bezpłatny. Wniosek musi natomiast określać termin planowanego urlopu. Pracownik może wnioskować o udzielenie mu urlopu w dowolnym czasie i wymiarze. Samo udzielenie urlopu zależy jednak wyłącznie od dobrej woli pracodawcy.
Okresu urlopu bezpłatnego nie wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Przy udzielaniu urlopu bezpłatnego dłuższego niż 3 miesiące strony mogą przewidzieć dopuszczalność odwołania pracownika z urlopu z ważnych przyczyn. Przepisy szczególne bądź np. postanowienia układu zbiorowego pracy mogą jednak te kwestie uregulować odmiennie.
Po powrocie pracownika z urlopu bezpłatnego pracodawca jest obowiązany zatrudnić go na tych samych warunkach jak przed rozpoczęciem urlopu.
Udzielenie urlopu bezpłatnego niezgodne z warunkami w przepisach Kodeksu pracy, tzn. z inicjatywy pracodawcy i bez pisemnego wniosku pracownika, jest w świetle prawa bezskuteczne. Pracownikowi, który w okresie tak udzielonego urlopu bezpłatnego, był niezdolny do pracy wskutek choroby, przysługuje zasiłek chorobowy.
Odmianą urlopu bezpłatnego jest skierowanie pracownika do wykonywania pracy u innego pracodawcy. W takiej sytuacji za zgodą pracownika wyrażoną na piśmie pracodawca może mu udzielić urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami. W tym przypadku okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego pracodawcy.
W przypadku pracowników młodocianych pracodawca jest obowiązany na wniosek takiej osoby, ucznia szkoły dla pracujących, udzielić mu w okresie ferii szkolnych urlopu bezpłatnego w wymiarze nieprzekraczającym łącznie z urlopem wypoczynkowym 2 miesięcy. Okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.