Umowa o dzieło – to jedna z umów cywilnoprawnych będąca alternatywą pracowniczej formy zatrudnienia. Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia, np. za remont budynku.
Umowa o dzieło jest zawsze umową odpłatną, co odróżnia ją od umowy-zlecenia, w której nacisk kładzie się na rezultat działania przyjmującego zamówienie, a nie jedynie na tzw. staranność działania. W literaturze określa się ją jako umowę rezultatu (a umowę-zlecenie jako umowę starannego działania).
Dzieło musi być zjawiskiem przyszłym, nie może istnieć w chwili zawarcia umowy. Przyjmujący zamówienie nie musi sam wykonać dzieła, chyba że taki obowiązek wynika z treści umowy. Gdy przyjmujący zamówienie posługuje się do wykonania dzieła osobami trzecimi, wówczas to on ponosi odpowiedzialność za ich działania wobec zamawiającego.
Gdy strony nie ustaliły inaczej, wynagrodzenie jest płatne w chwili oddania dzieła. Jeżeli dzieło przekazuje się częściami, a strony ustaliły wynagrodzenie za każdą część z osobna, wynagrodzenie jest płatne z chwilą wykonania każdej części dzieła. Wysokość wynagrodzenia strony mogą również określić przez wskazanie podstaw jego ustalenia.
Jeżeli strony nie określiły jego wysokości ani nie wskazały podstaw do jego ustalenia, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju. Jeżeli jednak nawet w ten sposób nie da się ustalić wysokości wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom przyjmującego zamówienie.
Wynagrodzenie może być określone: ryczałtowo (stała stawka) oraz kosztorysowo (określane jest na podstawie zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów).
Zamawiający może jednak od umowy odstąpić, gdyby zaszła konieczność znacznego podwyższenia wynagrodzenia kosztorysowego. Powinien to jednak uczynić niezwłocznie i zapłacić przyjmującemu zamówienie odpowiednią część umówionego wynagrodzenia.
Zamawiający musi zapłacić przyjmującemu zamówienie wynagrodzenie nawet mimo niewykonania przez niego dzieła, jeżeli przyjmujący był gotowy dzieło wykonać, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących zamawiającego. W takim wypadku zamawiający może odliczyć z wynagrodzenia to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła, np. koszty materiałów i innych wydatków przyjmującego zamówienie.
Do obowiązków przyjmującego zamówienie oprócz wykonania dzieła należą również m.in.: działanie z należytą starannością lub starannością określoną każdorazowo w danej umowie łączącej strony, osobiste wykonanie dzieła w przypadku, gdy zależy to od osobistych zdolności konkretnej osoby.
Do obowiązków zamawiającego należy przede wszystkim zapłata wynagrodzenia, ale także współdziałanie z przyjmującym zamówienie w zakresie wykonania dzieła oraz odbiór dzieła.
Rozwiązanie umowy o dzieło następuje po wykonaniu przedmiotu zobowiązania. Ponadto rozwiązanie umowy o dzieło następuje również w razie śmierci lub niezdolności do pracy przyjmującego zamówienie, ale tylko wówczas, gdy wykonanie umowy zależy od osobistych przymiotów zmarłego.
Umowa o dzieło jest popularna szczególnie wśród artystów i innych przedstawicieli tzw. wolnych zawodów.
Brak jest obowiązku opłacania od niej składek ZUS, zarówno na ubezpieczenia społeczne, jak i ubezpieczenie zdrowotne, z wyjątkiem sytuacji, kiedy umowa jest zawarta z własnym pracodawcą lub jest wykonywana na jego rzecz. Składki opłaca się wówczas jak od pracownika.