Prace wzbronione młodocianym - to kategoria prac, których wykonywanie przez pracowników młodocianych jest bezwzględnie zakazane. Młodociani mogą być zatrudniani jedynie przy ściśle określonych rodzajach prac zgodnie z przepisami rozporządzenia z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (DzU nr 200, poz. 2047 ze zm).
Wykaz zawartych tam prac ma charakter bezwzględnie obowiązujący z jednym wyjątkiem. Otóż przewiduje się możliwość zatrudniania młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac wzbronionych młodocianym, które są określone w załączniku nr 2 do rozporządzenia, jeżeli jest to niezbędne do odbycia przygotowania zawodowego młodocianych, z tym jednak zastrzeżeniem, że takie zatrudnienie nie może mieć charakteru pracy stałej, lecz ma ograniczać się jedynie do zaznajamiania młodocianych z czynnościami podstawowymi, niezbędnymi do odbycia przygotowania zawodowego.
Wykazy prac wzbronionych oprócz wyjątków różnicują poszczególne rodzaje prac w zależności od płci młodocianych oraz ich wieku: ukończenia 16 lat, w przedziale od 16 do 18 lat. Prace zabronione dzielą się na kilka grup oraz podgrup:
- prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, wymuszoną pozycją ciała oraz zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu (prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, prace wymagające stale wymuszonej i niewygodnej pozycji ciała, prace zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu),
- prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych,
- prace stwarzające zagrożenia wypadkowe.
Każdy pracodawca, w celu zapewnienia szczególnej ochrony zdrowia (również młodocianym), na podstawie wykazów prac sporządza wykazy prac wykonywanych w jego zakładzie pracy:
- wzbronionych młodocianym,
- wzbronionych młodocianym, przy których zezwala się na zatrudnianie młodocianych w celu odbycia przygotowania zawodowego.
Wykaz prac i stanowisk pracy, na których te prace są wykonywane, zamieszcza się w widocznym miejscu w każdej komórce organizacyjnej, w której są zatrudniani młodociani. Przy jego ustalaniu uczestniczy lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad młodocianymi.
W przypadku zatrudnienia młodocianych w celu przygotowania zawodowego ustawodawca wprowadził dodatkowe obostrzenia. Pracodawca w odniesieniu do tej kategorii pracowników podejmuje działania niezbędne do zapewnienia im szczególnej ochrony zdrowia podczas pracy, biorąc w szczególności pod uwagę ryzyko wynikające z ich braku doświadczenia, braku świadomości istniejących lub potencjalnych zagrożeń oraz niepełnej dojrzałości fizycznej i psychicznej, w tym:
- zapewnia wykonywanie pracy i zajęć przez młodocianych na stanowiskach pracy i w warunkach niestwarzających zagrożeń dla ich bezpieczeństwa i zdrowia,
- zapewnia nadzór nauczycieli, instruktorów praktycznej nauki zawodu lub innych osób uprawnionych do prowadzenia praktycznej nauki zawodu nad wykonywaniem pracy przez młodocianych,
- informuje młodocianych o możliwych zagrożeniach i o wszelkich podjętych działaniach dotyczących ich zdrowia,
- organizuje przerwy w pracy młodocianych dla ich odpoczynku w pomieszczeniach odizolowanych od czynników szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych.
Przed dopuszczeniem młodocianych do wykonywania tych prac lub w razie istotnej zmiany warunków wykonywania pracy pracodawca dokonuje oceny ryzyka związanego z wykonywaną pracą. Podczas oceny ryzyka uwzględnia się w szczególności: ocenę wyposażenia oraz organizacji miejsc pracy i stanowisk pracy młodocianych, organizację procesów pracy oraz ich powiązanie, charakter, stopień i okres narażenia na czynniki fizyczne, biologiczne i chemiczne, formę, zakres i sposób korzystania z wyposażenia miejsc pracy, w tym z maszyn, narzędzi i sprzętu oraz zakres i poziom szkolenia oraz instrukcji udzielanych młodocianym.