Okresy pracy – to okresy aktywności zawodowej, w których była wykonywana praca zarobkowa bądź nie była, ale opłacane były w tym czasie składki na ubezpieczenia społeczne.
Precyzyjne określenie okresów pracy służy ustaleniu praw do świadczeń z ubezpieczenia społecznego (np. emerytalnego, rentowego, wypadkowego), ich wysokości, zasiłku dla bezrobotnych oraz świadczeń przedemerytalnych.
Wymieniamy okresy składkowe, nieskładkowe oraz uzupełniające.
Okresy składkowe to okresy zatrudnienia lub działalności zarobkowej, za które istniał obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne.
Do okresów składkowych zaliczamy m.in. okresy:
- ubezpieczenia,
- opłacania składek na ubezpieczenia społeczne w wysokości określonej w przepisach o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, o adwokaturze, o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz w przepisach o pomocy społecznej,
- czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne albo okresy zastępczych form tej służby,
- pełnionej w Polsce służby: w Policji, w Urzędzie Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego i Służbie Wywiadu Wojskowego oraz Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (w organach bezpieczeństwa publicznego), w Straży Granicznej, w Służbie Więziennej, w Państwowej Straży Pożarnej, w Służbie Celnej, w Biurze Ochrony Rządu,
- pobierania zasiłku macierzyńskiego,
- osadzenia w więzieniach lub innych miejscach odosobnienia na terytorium Polski na mocy skazania albo bez wyroku po 31 grudnia 1956 r. za działalność polityczną,
- świadczenia pracy po 1956 r. na rzecz organizacji politycznych i związków zawodowych, nielegalnych w rozumieniu przepisów obowiązujących do kwietnia 1989 r.
Za okresy składkowe uważa się również przypadające przed 15 listopada 1991 r. okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, np. okresy:
- zatrudnienia po ukończeniu 15 lat życia na obszarze państwa polskiego – w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, jeżeli w tych okresach pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego: chorobowy, macierzyński lub opiekuńczy albo rentę chorobową,
- zatrudnienia po 15. roku życia obywateli polskich za granicą – w polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych i urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy ONZ i w innych misjach lub misjach specjalnych, a także w innych polskich placówkach, instytucjach lub przedsiębiorstwach, do których zostali delegowani lub skierowani,
- pracy przymusowej: wykonywanej na rzecz hitlerowskich Niemiec w okresie II wojny światowej, na obszarze ZSRR w okresie od 17 września 1939 r. do 31 grudnia 1956 r., na rozkaz władz alianckich do 31 grudnia 1945 r.,
- sprawowania mandatu posła lub senatora w państwie polskim.
Okresy nieskładkowe to okresy braku aktywności zawodowej, za które nie została opłacona składka na ubezpieczenia społeczne. Są uwzględniane, gdy osoba ubiegająca się o świadczenie potrafi wykazać okresy składkowe w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 posiadanych okresów składkowych. Natomiast okresy działalności kombatanckiej, działalności równorzędnej z tą działalnością, okresy zaliczane do okresów tej działalności, okresy podlegania represjom wojennym i okresu powojennego oraz pracy przymusowej uwzględnia się przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty w wymiarze podwójnym.
Okresami nieskładkowymi są m.in. okresy:
- pobierania:
– wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego na podstawie przepisów Kodeksu pracy,
– zasiłków z ubezpieczenia społecznego: chorobowego lub opiekuńczego,
– świadczenia rehabilitacyjnego,
- pobierania renty chorobowej po ustaniu zatrudnienia w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa obowiązującego w danym zawodzie lub po ustaniu obowiązku ubezpieczenia społecznego z innego tytułu,
- niewykonywania pracy po ustaniu zatrudnienia, jeżeli za te okresy na podstawie przepisów Kodeksu pracy zostało wypłacone odszkodowanie,
- przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy – z powodu opieki nad dzieckiem: w wieku do lat 4 – w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie – bez względu na liczbę dzieci – do 6 lat, oraz na które ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługuje zasiłek pielęgnacyjny – dodatkowo w granicach do 3 lat na każde dziecko,
- nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, w wymiarze określonym w programie studiów,
- studiów doktoranckich i aspirantury naukowej w wymiarze określonym w decyzji o ich utworzeniu,
- udokumentowanej niezdolności do pracy, za które wypłacone zostały z Funduszu Pracy: zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki szkoleniowe lub stypendia.
Natomiast okresy uzupełniające to okresy pracy w rolnictwie traktowane jak okresy składkowe. Uwzględnia się je w sytuacji, gdy okresy składkowe i nieskładkowe są w sumie krótsze od okresu stażu wymaganego do nabycia emerytury i tylko, bez względu na ich faktyczną długość, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia wymaganego okresu stażu. Obejmują np. okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki, czy np. przypadające przed 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16. roku życia.
Gdy okresy składkowe, nieskładkowe i uzupełniające zbiegają się w czasie, przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty uwzględnia się okres korzystniejszy.