Badania lekarskie pracownika/profilaktyczne badania lekarskie – badania, które każdy pracodawca ma obowiązek zagwarantować swoim pracownikom w ramach profilaktycznej ochrony zdrowia. Badania są bezpłatne dla pracowników, którzy są zobowiązani poddać się takiej kontroli stanu zdrowia. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku bądź też określenie przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku.
Niewywiązanie się pracodawcy z tego obowiązku jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika, podlegającym karze grzywny. Za odmowę poddania się badaniom lekarskim pracodawca może zastosować wobec zatrudnionego karę porządkową upomnienia lub nagany, a także karę pieniężną.
Pracownik podlega wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim, zwanym badaniami profilaktycznymi. Badania mają na celu ustalenie, czy stan zdrowia danej osoby pozwala jej na wykonywanie określonej pracy.
Wstępnym badaniom lekarskim podlegają: osoby przyjmowane do pracy, pracownicy młodociani (którzy nie ukończyli 18 lat) przenoszeni na inne stanowiska pracy, inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. Badania mają za zadanie, oprócz stwierdzenia czy zatrudniony pracownik nie ma przeciwwskazań do wykonywania pracy na danym stanowisku, także wczesne wykrycie zmian chorobowych u pracownika, które mogą spowodować powstanie choroby zawodowej lub obniżenie wydajności pracy, podjęcie odpowiednich środków profilaktycznych, które powinny zapobiec pogorszeniu stanu zdrowia pracownika.
Okresowym badaniom lekarskim podlegają wszyscy pracownicy. Ich częstotliwość nie jest jednakowa dla każdego zatrudnionego i zależy przede wszystkim od rodzaju wykonywanej pracy. Lekarz może wyznaczyć także krótszy niż określony przepisami termin następnego badania, jeżeli uzna, że jest to niezbędne do prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika. Służą one ocenie zmian w stanie zdrowia pracownika w porównaniu z wynikami poprzednich badań profilaktycznych.
Badania kontrolne powinny być wykonywane u wszystkich pracowników, którzy byli niezdolni do pracy dłużej niż 30 dni z powodu choroby. Pracodawca nie ma prawa dopuścić takiej osoby do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do ponownego zatrudnienia na określonym stanowisku.
Badania profilaktyczne są przeprowadzane na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę, które powinno dokładnie opisywać warunki i zagrożenia związane ze stanowiskiem pracy. Lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne może poszerzyć ich zakres o dodatkowe specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe w przypadku, gdy stwierdzi, że jest to niezbędne do prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika. Specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe stanowią część badania profilaktycznego.
Po przeprowadzeniu badań lekarz musi wystawić zaświadczenie stwierdzające, że badany jest zdolny bądź też nie do pracy na danym stanowisku. Pracownik lub pracodawca, który nie godzi się z treścią takiego zaświadczenia, może wystąpić w ciągu 7 dni od dnia jego wydania, za pośrednictwem lekarza, który wydał to zaświadczenie, do wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy. Jeżeli kwestionowane zaświadczenie zostało wydane przez lekarza z wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy, ponowne badanie lekarskie może być wykonane w najbliższej jednostce badawczo-rozwojowej medycyny pracy. Kolejne badanie lekarskie musi być wykonywane w ciągu 14 dni od daty złożenia wniosku. Wydane tą drogą zaświadczenie jest ostateczne.
Pracodawca ma obowiązek przechowywania zaświadczeń w aktach osobowych pracownika.