Odprawa emerytalna – to świadczenie przysługujące wszystkim pracownikom w związku z przejściem na emeryturę. Należy się od pracodawcy, u którego ustaje stosunek zatrudnienia. Przepisy Kodeksu pracy wskazują wyłącznie minimalną wysokość odprawy (1-miesięczne wynagrodzenie). Postanowienia natomiast układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagradzania czy nawet indywidualnych umów o pracę mogą ustanawiać odprawy w wyższej wysokości.
Odprawa emerytalna przysługuje bez względu na rodzaj umowy.
Nabycie prawa do odprawy emerytalnej jest niezależne od stażu pracy pracownika u danego pracodawcy. Odprawa emerytalna przysługuje pracownikowi także w razie przejścia na wcześniejszą emeryturę.
W przypadku gdy pracownik był zatrudniony u kilku pracodawców, odprawa emerytalna przysługuje od każdego z pracodawców, zawsze ma ona jednak charakter jednorazowy – pracownik, który otrzymał odprawę, nie może ponownie nabyć do niej prawa. W rozumieniu prawnym można przejść na emeryturę tylko raz w życiu. Raz nabyte i stwierdzone w decyzji organu ubezpieczeniowego prawo do emerytury ustaje dopiero ze śmiercią uprawnionego. Natomiast w rozumieniu faktycznym można przechodzić na emeryturę kilka razy w życiu, gdy podejmuje się na emeryturze zatrudnienie, a następnie ponownie z niego rezygnuje.
Wysokość odprawy oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy.
Roszczenie o wypłatę odprawy emerytalnej staje się wymagalne w dniu rozwiązania umowy o pracę z uprawnionym do niej pracownikiem:
- jeżeli w chwili ustania stosunku pracy uprawnienia pracownika są stwierdzone decyzją organu ubezpieczeniowego,
- z chwilą ustalenia uprawnień pracownika przez organ ubezpieczeniowy po ustaniu stosunku pracy.
Pracodawca nie ma obowiązku ustalania uprawnień pracownika do emerytury. Nabycie prawa do odprawy uzależnione jest zatem od zrezygnowania ze świadczenia pracy w związku z przejściem na emeryturę, a nie tylko od uzyskania uprawnień emerytalnych.
Przepisy wymagają, aby ustanie stosunku pracy pozostawało w związku z przejściem na emeryturę. Po pierwsze, musi zachodzić związek czasowy między ustaniem stosunku pracy a rozpoczęciem korzystania z uprawnień emerytalnych, a po drugie – musi istnieć związek funkcjonalny między tymi faktami.
Przejście na emeryturę zależy wyłącznie od woli pracownika. Tylko on może wystąpić do organu ubezpieczeniowego o wydanie decyzji emerytalnej.
Sposób ustania stosunku pracy nie ma znaczenia dla nabycia prawa do odprawy. Może to być rozwiązanie stosunku pracy na mocy porozumienia stron, wypowiedzenie umowy o pracę przez jedną ze stron, a nawet upływ czasu, na jaki była zawarta umowa na czas określony. Przejście na emeryturę nie musi być wyłączną czy jedyną przyczyną ustania stosunku pracy. Wyjątek stanowi art. 52 k.p., regulujący rozwiązanie stosunku pracy w tzw. trybie dyscyplinarnym, który wyłącza prawo do odprawy.
Wypłacenie odprawy powinno być odnotowane w świadectwie pracy, stanowi bowiem informację niezbędną do ustalenia uprawnień pracowniczych, a fakt otrzymania odprawy przesądza o braku uprawnień do tej odprawy od innego pracodawcy.
Odprawa ma z założenia ułatwić pracownikowi przystosowanie się do nowych warunków życia po ustaniu aktywności zawodowej.