Odpowiedzialność regresowa – to jeden z rodzajów odpowiedzialności materialnej pracownika, niekiedy w literaturze traktowany jako odrębny typ odpowiedzialności pracowniczej.
W razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej, zobowiązany do jej naprawienia jest wyłącznie pracodawca (art. 120 k.p.). Pracodawcy przysługuje wówczas względem pracownika tzw. roszczenie regresowe (roszczenie zwrotne). Istota tego roszczenia sprowadza się do przyjęcia, że podmiot zaspokajający roszczenie, do którego był zobowiązany na podstawie określonej umowy lub przepisów prawa, może domagać się zwrotu spełnionego świadczenia. Wobec pracodawcy, który naprawił szkodę wyrządzoną tej osobie, pracownik ponosi odpowiedzialność regresową, przewidzianą w przepisach o odpowiedzialności materialnej pracowników. Tym samym wyłączona zostaje odpowiedzialność oparta na przepisach prawa cywilnego. Kodeks pracy odmiennie niż Kodeks cywilny i w sposób samodzielny unormował zasady odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną zakładowi pracy, stąd nie znajdzie zastosowania koncepcja mieszanego cywilnego roszczenia kontraktowo-deliktowego.
Pracownik odpowiada w sposób ograniczony w stosunku do pracodawcy, który naprawił szkodę osobie trzeciej (art. 119 § 1 i art. 121 k.p.).
Przepisy Kodeksu pracy ustalają zasadę, że odszkodowanie nie może przewyższać kwoty 3-miesięcznego wynagrodzenia pracownika, która to kwota może ulec – w zależności m.in. od stopnia winy pracownika – jeszcze dalszemu obniżeniu (art. 121 k.p.). Nieznaczny stopień winy może być nawet podstawą zaniechania dochodzenia odszkodowania z mocy art. 119 § 2 k.p. Stopień winy wpływa także na zakres odpowiedzialności w razie wyrządzenia szkody przez kilku pracowników. W zależności od niego (oraz od przyczynienia się do szkody) ustala się część szkody, za którą każdy z tych pracowników ponosi odpowiedzialność (art. 118 k.p.).
Ograniczona odpowiedzialność ma jednak zastosowanie tylko wtedy, gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków pracowniczych ma cechy winy nieumyślnej. Jeżeli zaś wyrządzenie szkody przez pracownika następuje umyślnie, ponosi on względem zakładu odpowiedzialność za szkodę w pełnej wysokości (art. 120 § 2 i art. 122 k.p.). Szkoda w takim wypadku obejmuje nie tylko straty efektywne, ale także uszczerbek polegający na udaremnieniu uzyskania korzyści, jakiej poszkodowany zakład mógł się spodziewać, gdyby zdarzenie wywołujące szkodę nie nastąpiło.
Za szerokim ujęciem szkody w tych sytuacjach, kiedy pracownik wyrządza szkodę umyślnie, przemawia prewencyjno-wychowawcza funkcja odszkodowania. Jeżeli ani ustawa, ani umowa nie stanowią inaczej, dłużnik ponosi odpowiedzialność za wszelką winę.
Podstawową zasadą kodeksowej odpowiedzialności materialnej pracownika jest więc wina występująca w dwóch postaciach:
- niedołożenie należytej staranności,
- wina umyślna określona jako umyślne wyrządzenie szkody.
W razie wyrządzenia szkody przez kilku pracowników każdy z nich ponosi odpowiedzialność za część szkody stosownie do przyczynienia się do niej i stopnia winy. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych pracowników do powstania szkody, odpowiadają oni w częściach równych i w takich też proporcjach pracodawcy przysługuje wobec nich roszczenie regresowe.
Termin przedawnienia roszczenia regresowego liczy się od chwili naprawienia szkody przez pracodawcę osobie trzeciej.