Ustawa z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych – zwana dalej ustawą, nie określa wprost skutków ani sankcji niewywiązania się związku zawodowego z obowiązku przekazania pracodawcy informacji o łącznej liczbie członków danej organizacji związkowej. Wywiązanie się z niego ma jednak bardzo duże znaczenie dla funkcjonowania związków zawodowych w zakładzie pracy.
Uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują organizacji zrzeszającej co najmniej 10 członków będących:
- pracownikami lub osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji albo
- funkcjonariuszami Policji, Straży Granicznej i Służby Więziennej oraz strażakami Państwowej Straży Pożarnej, a także pracownikami Najwyższej Izby Kontroli pełniącymi służbę w jednostce objętej działaniem tej organizacji (art. 251 ustawy).
Jednym z podstawowych obowiązków zakładowej organizacji związkowej jest przedstawianie pracodawcy albo dowódcy jednostki informacji o łącznej liczbie członków zakładowej organizacji związkowej. Informacja ta powinna być przekazywana co kwartał – według stanu na ostatni dzień kwartału, w terminie do 10. dnia miesiąca następującego po tym kwartale.
Skutki nieprzekazania informacji
Przekazanie informacji w określonym przez ustawę terminie wydaje się bardzo istotne z punktu widzenia uprawnień zakładowej organizacji związkowej.
Wykładnia art. 251 ustawy dokonana przez Sąd Najwyższy w wyroku z 15 listopada 2006 r. wskazuje, że w przedmiocie uprawnień zakładowej organizacji związkowej pracodawca jest związany informacją przekazaną w trybie art. 251 ust. 2 ustawy. Natomiast do wykonywania uprawnień zakładowej organizacji związkowej istotna jest liczba członków związku w dniu, w którym pracodawcy została przekazana informacja. Sąd Najwyższy stwierdził przede wszystkim, że jeżeli pracodawca w zakreślonym terminie (10 dni po zakończeniu kwartału) nie uzyskał wymaganych przez art. 251 ust. 2 informacji, ma prawo przyjąć, iż od tej daty zakładowej organizacji związkowej nie przysługują już ustawowe uprawnienia. Podobne stanowisko przedstawił Sąd Najwyższy w wyroku z 6 października 2011 r., zgodnie z którym nieprzekazanie przez zakładową organizację związkową informacji we wskazanym terminie uprawnia pracodawcę do przyjęcia wniosku, że istniejąca u niego organizacja związkowa nie spełnia wymagań przewidzianych w art. 251 ust. 1 ustawy, a zatem nie ma obowiązku, wynikającego z art. 38 k.p. i art. 32 ustawy, współdziałania z nią przy rozwiązywaniu z pracownikami stosunków pracy.
Przykład
Zakładowa organizacja związkowa działająca w Aspen Sp. z o.o. jest zobowiązana w terminie do 10 lipca 2012 r. przedstawić pracodawcy informację o łącznej liczbie zrzeszonych w niej członków w ostatnim dniu czerwca. Zakładowa organizacja związkowa zaniechała tego obowiązku i nie przedstawiła ww. informacji.
Biorąc pod uwagę orzecznictwo Sądu Najwyższego, można wnioskować, że skoro zakładowa organizacja związkowa nie przedstawiła w określonym terminie informacji wymaganych przez ustawę, to pracodawca ma prawo uznać, że traci ona uprawnienia, które przepisy przewidują dla związkowych organizacji związkowych. Na skutek nieprzedstawienia informacji, o której mowa w art. 251 ust. 2 ustawy, zakładowa organizacja związkowa nie może przykładowo prowadzić rokowań zbiorowych i zawierać układów zbiorowych pracy, zajmować stanowiska w indywidualnych i zbiorowych sprawach z zakresu prawa pracy, współtworzyć wewnątrzzakładowego prawa pracy (np. regulaminu zfśs, regulaminu pracy i wynagradzania).
Skutki przekazania informacji po terminie
Informacja o liczbie zrzeszonych członków złożona po terminie (informacja spóźniona) jest wiążąca dla pracodawcy w zakresie uprawnień, które zostały przewidziane dla zakładowej organizacji związkowej. Z tym jednak zastrzeżeniem, że wywołuje ona skutki dopiero od dnia przekazania jej pracodawcy. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 6 października 2011 r., który w uzasadnieniu stwierdził, że zakładowa organizacja związkowa zrzeszająca co najmniej 10 członków uzyskuje uprawnienie dopiero od chwili spóźnionego przekazania informacji.
Informacja przekazana przez zakładową organizację związkową już po złożeniu przez pracodawcę wypowiedzenia umowy o pracę nie ma znaczenia dla prawidłowości tego wypowiedzenia także wtedy, gdy ta organizacja jest w stanie udowodnić, że zrzesza odpowiednią liczbę członków (por. wyrok SN z 6 października 2011 r.).
Przykład
Pracodawca wobec tego, że nie otrzymał w terminie informacji o liczbie członków działającej u niego organizacji związkowej, wypowiedział umowę o pracę członkowi zarządu tej organizacji. Wypowiedzenie zostało złożone bez zgody zarządu danej organizacji. W chwili gdy zarząd organizacji związkowej dowiedział się o wypowiedzeniu umowy jednemu z jej członków, niezwłocznie przekazał pracodawcy informację o liczbie członków zakładowej organizacji związkowej.
Dokonane wypowiedzenie w powyższych warunkach jest prawidłowe i skuteczne.
WAŻNE!
Pracodawca nie może być obciążony roszczeniami pracownika z tytułu rozwiązania z nim stosunku pracy, które stało się wadliwe po złożeniu przez pracodawcę oświadczenia o rozwiązaniu, przy czym wadliwość powstała wskutek niewykonania ustawowego obowiązku przez organizację związkową.
Brak możliwości korzystania z uprawnień, przysługujących zakładowej organizacji związkowej zrzeszającej co najmniej 10 członków, będący skutkiem nieprzekazania pracodawcy informacji o liczbie członków, nie jest sankcją nadmiernie dolegliwą czy nieproporcjonalną w stosunku do zaniedbania, jakiego dopuściła się organizacja związkowa (wyrok SN z 6 października 2011 r.). Spełnienie podstawowego obowiązku informacyjnego i zachowanie terminów określonych w ustawie nie jest nadmiernie utrudnione i uciążliwe, wymaga ono, jak stwierdził Sąd, dołożenia choćby minimalnej staranności ze strony organizacji związkowej w dbałości o własne interesy, jak również o interesy pracowników, w szczególności osób objętych ochroną z art. 32 ustawy.
Sankcje
Niedopełnienie obowiązku określonego w art. 251 ust. 2 ustawy, czyli niepoinformowanie pracodawcy o liczbie swoich członków, może być potraktowane jako działalność sprzeczna z ustawą. W skrajnych przypadkach może to być podstawą do powiadomienia prokuratury o podjęciu działań zgodnie z art. 36 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych.
Podstawa prawna:
- art. 251, 32, 36 ustawy z 29 maja 1991 r. o związkach zawodowych (DzU z 2001 r. nr 79, poz. 854 ze zm.).
Orzecznictwo:
- wyrok SN z 6 października 2011 r. (III PK 17/11, niepubl.),
- wyrok SN z 15 listopada 2006 r. (I PK 135/06, OSNP 2007/21–22/311).