PROBLEM
Nauczycielka jest przewodniczącą Związku Nauczycielstwa Polskiego w okręgu. Nie ma obniżonego pensum, w ramach tego korzysta ze szkoleń prowadzonych przez ZNP. Czy szkolenie organizowane przez związek zawodowy jest doraźną czynnością wynikającą z funkcji pracownika-związkowca i z tytułu uczestnictwa w takim szkoleniu związkowiec może liczyć na odpłatne zwolnienie od pracy na czas szkolenia? - pyta Czytelniczka z Warszawy.
RADA
W opisanej w pytaniu sytuacji nauczycielka-związkowiec nie może liczyć na odpłatne zwolnienie z pracy. Szkolenie organizowane przez związek zawodowy nie jest bowiem doraźną czynnością wynikającą z funkcji związkowej.
Polecamy: Serwis Prawno-Pracowniczy – prenumerata.
UZASADNIENIE
Pracownik ma prawo do zwolnienia od pracy zawodowej z zachowaniem prawa do wynagrodzenia na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności wynikającej z jego funkcji związkowej, jeżeli czynność ta nie może być wykonana w czasie wolnym od pracy (art. 31 ust. 3 ustawy o związkach zawodowych). Jednak eksperci powszechnie uważają, że szkolenie organizowane przez związek zawodowy w czasie pracy nie jest doraźną czynnością w rozumieniu art. 31 ust. 3 ustawy o związkach zawodowych, gdyż nie spełnia wszystkich przesłanek tego pojęcia.
Zwolnienie związkowca na wykonanie czynności doraźnej
Związkowiec nie zawsze ma prawo do zwolnienia od pracy zawodowej w celu dokonania doraźnej czynności. Do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia niezbędne jest istnienie następujących przesłanek:
- czynność ma charakter doraźny,
- czynność wynika z funkcji związkowej pracownika,
- nie może być wykonana w czasie wolnym od pracy,
- pracownik wystąpi do pracodawcy ze stosownym wnioskiem o zwolnienie ze świadczenia pracy.
Pracownik-związkowiec ma prawo do zwolnienia od pracy i wynagrodzenia za czas niezbędny do wykonania czynności doraźnej, jeżeli czynność ta nie może być wykonana w czasie wolnym od pracy.
Przez czynność doraźną należy rozumieć wyłącznie to, co nie może zostać zaplanowane, a więc ma charakter niecierpiący zwłoki - natychmiastowy. Jest dorywcze, ograniczone czasowo. Przy czym nie da się określić czasu wykonywania tej czynności. Jest to zatem czynność, która nie może być planowana czy przewidywana koniecznością jej zaistnienia.
Ponadto za czynność doraźną należy uznać także takie zdarzenie, na dokonanie którego związek zawodowy nie ma żadnego wpływu, tj. nie planuje go. W przypadku szkolenia, które organizowane jest przez związek, działacz związkowy z reguły jest informowany z dużym wyprzedzeniem o terminie i czasie tego szkolenia, tym bardziej, jeżeli szkolenie to ma charakter wyjazdowy (odbywa się poza siedzibą zakładu pracy).
Pogląd ten potwierdza także wyrok Sądu Najwyższego z 14 grudnia 2017 r. (II PK 322/16, OSNP 2018/11/146). W orzeczeniu tym SN stwierdził, że udział w kilkudniowym szkoleniu organizowanym przez związek zawodowy nie jest wykonywaniem doraźnej czynności wynikającej z funkcji związkowej, a działacz związkowy nie ma prawa do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia na czas niezbędny do udziału w takim szkoleniu.
Sytuacje wyjątkowe będące czynnościami doraźnymi
Nie da się wykluczyć sytuacji wyjątkowych, gdy dane szkolenie będzie spełniało przesłanki czynności doraźnej. Wyjątkiem tym będzie np. szkolenie przygotowywane przez organy administracji publicznej, np. Państwową Inspekcję Pracy, w terminach niezależnych od organizacji związkowych. Taki wyjątek może mieć miejsce także wtedy, jeżeli szkolenie odbywałoby się na terenie zakładu pracy i byłoby prowadzone przez wykładowcę, który może przeprowadzić je wyłącznie w czasie pracy. W takich okolicznościach można uznać, iż czynność taka ma charakter "zobowiązujący" pracodawcę do zwolnienia pracownika ze świadczenia pracy.
W praktyce można wymienić długą listę przykładów, gdy sytuacja ze względu na swą nieprzewidywalność bądź nadzwyczajny charakter ma przymiot czynności doraźnej. Przykładami takich sytuacji jest udział w:
- komisjach dotyczących wypadków przy pracy albo zagrożeń zaistniałych gwałtownie w środowisku pracy,
- działaniach społecznej inspekcji pracy w razie zaistnienia zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników,
- reprezentacji związkowej w toczących się legalnie zakładowych sporach zbiorowych (np. mediacji), rokowaniach układowych, transferowych bądź innych prowadzonych na podstawie ustawy o związkach zawodowych,
- postępowaniach prokuratorskich lub administracyjnych oraz przed organami ścigania jako przedstawicieli związków zawodowych, udział w postępowaniach prowadzonych przez Państwową Inspekcję Pracy,
- uroczystościach prywatnych mających nadzwyczajny charakter (np. pogrzebach członków związku), jeżeli wynika to ze zwyczaju lub tradycji,
- postępowaniu przed organami emerytalno-rentowymi w sprawach pracowników albo emerytów lub/i rencistów zakładowych,
- posiedzeniach rad dialogu społecznego.
Prawo do wynagrodzenia za czynność doraźną
Gdy dana sytuacja spełnia przesłanki czynności doraźnej, to pracownikowi-związkowcowi przysługuje zwolnienie od pracy zawodowej z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
Pracownikowi w okresie zwolnienia od pracy ustala się wynagrodzenie według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany przez pracownika urlop wypoczynkowy. W przypadku nauczyciela-związkowca w wynagrodzeniu urlopowym uwzględnia się średnią godzin ponadwymiarowych i doraźnych zastępstw z danego roku szkolnego. W tym jednak wypadku uwzględnia się średnią godzin z danego miesiąca. Tak ustalone wynagrodzenie dzieli się przez 21 (w szkołach) i 30 (w placówkach nieferyjnych).
PODSTAWA PRAWNA:
-
art. 31 ust. 3 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 263),
-
§ 5 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 27 listopada 2018 r. w sprawie trybu udzielenia i korzystania ze zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej przysługującego osobie wykonującej pracę zarobkową, sposobu ustalenia wysokości wynagrodzenia albo świadczenia pieniężnego przysługującego osobie w okresie zwolnienia od pracy oraz wynikających z tego tytułu uprawnień i świadczeń (Dz.U. z 2018 r. poz. 2323),
-
§ 5 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 26 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nauczycieli (Dz.U. Nr 71, poz. 737; ost. zm. Dz.U. z 2018 r. poz. 588).