Zmiana wymiaru zwolnienia od pracy działacza związkowego nie wymaga dokonywania wypowiedzenia warunków pracy. Zwolnienie takiego pracownika od obowiązku świadczenia pracy w związku z pełnieniem przez niego funkcji związkowych nie jest bowiem objęte treścią łączącego go z pracodawcą stosunku pracy. Przepisy nie przewidują również żadnego innego specjalnego trybu ograniczenia wymiaru zwolnienia związkowca. Państwa pracownikowi będzie przysługiwało zwolnienie od pracy w wymiarze 120 godzin miesięcznie.
UZASADNIENIE
Prawo do zwolnienia od pracy na czas sprawowania mandatu przysługuje pracownikowi, który został wybrany do zarządu zakładowej organizacji związkowej na okres kadencji. Liczba pracowników uprawnionych do zwolnienia zależy od liczby członków związku zatrudnionych w zakładzie pracy. W omawianym przypadku na początku kadencji pracownikowi przysługiwało uprawnienie do zwolnienia od obowiązku świadczenia pracy w pełnym wymiarze. Jest tak wtedy, gdy związek liczy od 150 do 500 członków zatrudnionych w zakładzie pracy (art. 31 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych). Zwolnienie od pracy przysługuje odpowiednio:
● dwóm pracownikom, gdy związek liczy od 501 do 1000 członków zatrudnionych w zakładzie pracy,
● trzem pracownikom, gdy związek liczy od 1001 do 2000 członków zatrudnionych w zakładzie pracy,
● kolejnemu pracownikowi za każdy rozpoczęty nowy tysiąc, gdy zakładowa organizacja związkowa liczy ponad 2000 członków zatrudnionych w zakładzie pracy.
Jeśli jednak liczba członków związku zatrudnionych w zakładzie pracy jest mniejsza od 150, zwolnienie przysługuje tylko częściowo jednemu pracownikowi w miesięcznym wymiarze godzin równym liczbie zatrudnionych członków (art. 31 ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych).
Udzielenie zwolnienia pracownikowi od świadczenia pracy następuje na podstawie wniosku składanego przez zakładową organizację związkową. Powinien on zawierać:
- wskazanie pracownika, któremu ma być udzielone zwolnienie od pracy,
- wskazanie okoliczności uzasadniających udzielenie zwolnienia od pracy,
- wskazanie, że zwolnienie od pracy ma być udzielone z zachowaniem prawa do wynagrodzenia albo bezpłatnie,
- określenie wymiaru i okresu zwolnienia od pracy.
W czasie korzystania przez działacza związkowego ze zwolnienia od pracy, okoliczności wskazane we wniosku uzasadniające udzielenie zwolnienia mogą się zmienić. W szczególności dotyczy to liczby pracowników zrzeszonych w związku, co może, ale nie musi wpłynąć na wymiar udzielonego zwolnienia. Jeśli dojdzie do takiej sytuacji, zarząd zakładowej organizacji związkowej jest zobowiązany do poinformowania pracodawcy o zmianie lub ustaniu okoliczności uprawniających pracownika do korzystania ze zwolnienia od pracy bądź dających podstawę do ograniczenia mu wymiaru zwolnienia od pracy (§ 5 ust. 1 rozporządzenia w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy...). Obowiązkiem pracownika, któremu w wyniku zmniejszenia liczby członków związku ograniczono wymiar zwolnienia od pracy, jest przystąpienie do pracy.
Pracodawca nie musi w jakikolwiek sposób wypowiadać pracownikowi dotychczasowego wymiaru zwolnienia. Na wypadek ewentualnego sporu najbezpieczniej jest jednak w takiej sytuacji wydać pracownikowi na piśmie polecenie przystąpienia do pracy.
Korzyści
Pracodawca nie musi wręczać pracownikowi wypowiedzenia zmieniającego, jeżeli chce mu ograniczyć wymiar zwolnienia od pracy z tytułu prowadzenia działalności związkowej.
Jeśli zwolnienie od pracy ma charakter częściowy, byłoby również pożądane uzgodnienie z pracownikiem konkretnych dni lub godzin, w których będzie ono przysługiwało. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się ponadto, że pracownik ma obowiązek przystąpienia do pracy w odpowiednim wymiarze także wtedy, gdy zarząd zakładowej organizacji związkowej nie poinformował pracodawcy o zmianie okoliczności uzasadniających udzielenie zwolnienia od pracy (uchwała z 20 stycznia 1999 r., III ZP 25/98, OSNP 1999/17/541). Spadek liczby członków danego związku zawodowego poniżej określonych ustawą limitów powoduje zatem automatycznie możliwość odmowy dalszego udzielania przez pracodawcę zwolnienia od obowiązku świadczenia pracy korzystającego z niego pracownika (lub pracowników) niezależnie od tego, czy zakładowa organizacja związkowa wypełni swój obowiązek i zawiadomi o tym fakcie pracodawcę.
W omawianym przypadku liczebność członków związku zawodowego spadła do 120 osób, dlatego w miejsce zwolnienia przysługującego pracownikowi w pełnym wymiarze zwolnienie to będzie przysługiwało tylko częściowo w miesięcznym wymiarze godzin równym liczbie zatrudnionych członków związku (tj. w wymiarze 120 godzin miesięcznie). W pozostałym zakresie należy wydać pracownikowi polecenie podjęcia pracy.
Pracodawca, który udziela pracownikom – związkowcom zwolnień od pracy, ma prawo kontrolować liczebność członków związku, od której zależy wymiar zwolnień pracowników. W opinii Sądu Najwyższego żądanie przez pracodawcę od zarządu zakładowej organizacji związkowej informacji dotyczących liczby zatrudnionych członków związku zawodowego nie stanowi naruszenia zasady niezależności związku zawodowego ani przejawu dyskryminacji pracowników ze względu na ich przynależność związkową (wyrok z 14 grudnia 1999 r. I PKN 459/99, OSNP 2001/10/340).
PRZYKŁAD
Jeden z pracowników wybranych do zarządu zakładowej organizacji związkowej i korzystający z tego tytułu ze zwolnienia od świadczenia pracy, w wyniku konfliktów personalnych zrezygnował z członkostwa w zarządzie i w samym związku. Od chwili zaprzestania sprawowania mandatu członka zarządu przestaje mu przysługiwać zwolnienie od świadczenia pracy. Taki pracownik ma obowiązek niezwłocznie i bez uprzedniego wezwania pracodawcy przystąpić do pracy. Identyczna sytuacja zachodzi po upływie kadencji związkowca. Niewykonanie tego obowiązku uprawnia pracodawcę do wyciągnięcia konsekwencji dyscyplinarnych, aż do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia włącznie, nie powoduje jednak wygaśnięcia stosunku pracy (wyrok SN z 4 kwietnia 2002 r. I PKN 233/01, OSNP 2004/6/96).
Podstawa prawna
- art. 31 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.),
- § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z 11 czerwca 1996 r. w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy pracownikom pełniącym z wyboru funkcje w związkach zawodowych i zwolnień od pracy przysługujących pracownikom w czasie urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy (Dz.U. Nr 71, poz. 336).