25 maja 2006 r. weszły w życie przepisy ustawy z 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (DzU nr 79, poz. 550), które ustaliły zasady wyboru rady pracowników i ochrony jej członków. W początkowym okresie ustawa miała zastosowanie do pracodawców zatrudniających co najmniej 100 pracowników. Natomiast od 24 marca 2008 r. jej przepisy zaczną obowiązywać również u tych pracodawców, którzy zatrudniają mniejszą liczbę pracowników, jednak nie mniej niż 50. Obowiązek taki obejmuje wszystkich pracodawców niezależnie od formy prawnej prowadzonej działalności, w tym również podmioty non profit. Rady pracowników są to gremia funkcjonujące niezależnie od związków zawodowych. Mają uprawnienia informacyjne i konsultacyjne.
Pracodawca informuje radę o:
• działalności i sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa oraz przewidywanych w tym zakresie zmianach,
• stanie, strukturze i przewidywanych zmianach zatrudnienia oraz działaniach mających na celu utrzymanie jego poziomu,
• działaniach, które mogą powodować istotne zmiany w organizacji pracy lub podstawach zatrudnienia.
Natomiast obowiązek konsultacji dotyczy tylko stanu, struktury, przewidywanych zmian w zakresie zatrudnienia, jego podstaw oraz organizacji pracy, nie dotyczy działalności i sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa.
Związki wybierają radę
Wybór przedstawicieli rady pracowników dokonują związki zawodowe działające u takiego pracodawcy. Jednak ustawa przyznała prawo wyboru przedstawicieli rad jedynie związkom reprezentatywnym w rozumieniu przepisów art. 24125a k.p., nie mają jednak prawa wyboru związki, które są uznane za reprezentatywne z uwagi na to, że zrzeszają najwięcej pracowników danej firmy. Przepisy ustawy określiły termin, w którym związki mają przedstawić pracodawcy wybranych członków rady. Termin wyboru mija 23 maja 2008 r.
Ustawa gwarantuje każdej działającej organizacji prawo wyboru nie mniej niż jednego członka rady pracowników. Jeżeli u pracodawców działa więcej organizacji związkowych niż liczba członków rady pracowników, przewidzianej w ustawie, każdej z organizacji związkowych przysługuje prawo wyboru jednego członka rady pracowników. Jednak z uwagi na to, że organizacje związkowe wybierają członków rady, mogą one ustalić odmienne zasady reprezentacji w radzie pracowników.
Jeżeli u pracodawcy działa jedna organizacja związkowa - zarząd organizacji wybiera członków rady pracowników i powiadamia o tym pracodawcę. Natomiast gdy organizacji jest więcej, wówczas wspólnie wybierają radę pracowników i powiadamiają o tym pracodawcę. Aby organizacje dokonały wspólnie wyboru rady, muszą w tym celu zawrzeć porozumienie, w którym również określają zasady jej powoływania i funkcjonowania. Jeżeli organizacje nie dojdą do porozumienia w terminie 30 dni od daty rozpoczęcia negocjacji, powiadamiają o tym pracodawcę, a wyboru członków rady pracowników dokonują pracownicy spośród kandydatów zgłoszonych przez organizacje związkowe.
Rola pracodawcy przy wyborach
Kolejnym ważnym terminem ustalonym przepisami ustawy jest 23 lipca 2008 r., gdyż w tym terminie pracodawca, u którego nie działają związki zawodowe lub działające związki są niereprezentatywne, zobowiązany jest do poinformowania pracowników o ich prawie do wyboru rady pracowników i jej uprawnieniach. Informację taką podaje pracodawca w sposób u niego przyjęty. Może wywiesić informacje na tablicy ogłoszeń, podać przez radiowęzeł czy przesłać każdemu e-mailem. Po uzyskaniu informacji pracownicy rozpoczną procedurę wyboru rady.
W tym przypadku członków rady wybierają pracownicy spośród kandydatów zgłoszonych na piśmie przez grupę co najmniej 10 pracowników. Pracodawca zobowiązany jest przepisami ustawy w terminie do 23 września 2008 r. zorganizować wybory. W tym celu powiadamia o terminie ich przeprowadzenia nie później niż na 30 dni przed dniem wyborów oraz terminie zgłoszenia kandydatów na członków rady pracowników w sposób u niego przyjęty.
Termin zgłoszenia kandydatów przez pracowników na członków rady wynosi 21 dni od dnia powiadomienia o wyborach.
Procedura wyborów
Członków rady może wybierać każdy pracownik, z wyjątkiem pracowników młodocianych. Natomiast do rady może być wybrany pracownik, który przepracował u pracodawcy nieprzerwanie co najmniej rok, chyba że pracodawca działa krócej. Prawo to nie przysługuje pracownikowi kierującemu jednoosobowo zakładem pracy, jego zastępcy, pracownikowi wchodzącemu w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy, głównemu księgowemu, radcy prawnemu oraz pracownikowi młodocianemu.
Wybory członków rady przeprowadza komisja wyborcza, której skład i zasady powoływania oraz tryb działania określa regulamin ustalony przez pracodawcę i uzgodniony z organizacjami związkowymi albo regulamin ustalony przez pracodawcę i uzgodniony z pracownikami wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy.
Gdy nie uzgodniono regulaminu w terminie 30 dni od dnia jego przekazania, regulamin ustala pracodawca, uwzględniając ustalenia dokonane w trakcie jego uzgadniania.
Wybory są przeprowadzane w dniu roboczym, jeżeli jest to możliwe na ogólnym zebraniu pracowników lub w inny sposób przewidziany w regulaminie, nie później jednak niż w terminie 30 dni od dnia ogłoszenia.
Wybory członków rady pracowników są bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym, są ważne, jeżeli wzięło w nich udział co najmniej połowa pracowników zatrudnionych u pracodawcy. Jeżeli w wyborach nie wzięła udziału wymagana liczba pracowników, przeprowadza się ponowne wybory po upływie 30 dni od dnia tych wyborów. Członkami rady zostają kandydaci, którzy otrzymają kolejno największą liczbę głosów.
Z tworzenia rad pracowniczych zostali zwolnieni pracodawcy zatrudniający co najmniej 50 osób, ale:
• nie prowadzą działalności gospodarczej. Do takich pracodawców zaliczamy administrację rządową i samorządową, niektóre szkoły czy sądy,
• do dnia 26 maja 2006 r. zawarli z pracownikami porozumienie o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji zgodnie z przepisami ustawy.
Rad pracowniczych nie muszą także tworzyć pracodawcy zatrudniający poniżej 50 osób. Należy pamiętać, że niedochowanie przez związki zawodowe i pracodawców terminów, o których mowa wyżej, nie pozbawia uprawnionych organizacji związkowych lub pracowników prawa do wyboru członków rady pracowników.
Joanna Skrobisz