Ustawa z 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (DzU nr 79 poz. 550) wprowadziła trzy tryby powoływania rady pracowników, organu załogi przedsiębiorstwa, który pośredniczy pomiędzy pracownikami a pracodawcą, korzystając z prawa do zasięgania informacji o najważniejszych sprawach dotyczących zakładu pracy.
Pierwszy tryb to tzw. tryb związkowy. Polega on na tym, że u pracodawcy, u którego działa jedna reprezentatywna organizacja związkowa, wyboru rady pracowników dokonuje jej zarząd, gdy zaś działają dwie lub więcej - wówczas związki dokonują wspólnie wyboru rady pracowników.
Drugi tryb tzw. mieszany występuje wówczas, gdy organizacje związkowe nie zawrą stosownego porozumienia - wtedy wyboru rady dokonuje ogół pracowników, ale tylko spośród kandydatów zgłoszonych przez reprezentatywne organizacje związkowe.
Trzeci tryb określany mianem „załogowego” występuje wówczas, gdy u pracodawcy nie działa żaden związek zawodowy. Wówczas radę pracowników wybiera załoga przedsiębiorstwa spośród kandydatów zgłoszonych przez grupy pracowników (art. 4 ust. 4 ustawy). Jednak w myśl art. 4 ust. 5 ustawy rada pracowników ulega rozwiązaniu, a mandat jej członków wygasa po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym pracodawca, u którego nie działała do tej pory organizacja związkowa, został powiadomiony na piśmie o objęciu go zakresem działania organizacji związkowej.
Konfederacja Pracodawców Polskich zdecydowała się zaskarżyć do Trybunału Konstytucyjnego zasady wyboru rady pracowników według dwóch pierwszych trybów - „związkowego” i „mieszanego”.
Trybunał Konstytucyjny podzielił wątpliwości skarżącej i orzekł o niezgodności z Konstytucją RP zaskarżonych przepisów. Uzasadniając wyrok, wskazał, że „związkowy” i w pewnym zakresie także „mieszany” tryb wyboru rady pracowników jest sprzeczny z zasadą tzw. negatywnej wolności związkowej. Zasada ta wynika z art. 59 ust. 1 Konstytucji RP i oznacza, że pracownik według swego swobodnego wyboru może należeć do związku zawodowego albo nie należeć do niego, a przynależność do związku bądź jej brak nie może wpłynąć na jego sytuację pracowniczą. Zdaniem TK zaskarżone przepisy stawiają pracowników nienależących do reprezentatywnej organizacji związkowej w gorszej sytuacji niż członków takiej organizacji.
TK wskazał na konieczność zmiany odpowiednich przepisów ustawy. Nie przesądził o ważności mandatu już wybranych w niekonstytucyjnym trybie członków rad pracowniczych. Ustawodawca może jednak w przepisach przejściowych ustawy nowelizującej zaskarżone przepisy zezwolić na wcześniejsze zakończenie kadencji.
Sentencja wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 1 lipca 2008 r. (sygn. K 23/07):
I. Artykuł 4 ust. 1, 3 i 5 ustawy z 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji w zakresie, w jakim określa tryb wyboru oraz odwołania rady pracowników w zależności od przynależności pracowników do reprezentatywnej organizacji związkowej, jest niezgodny z art. 59 ust. 1 w związku z art. 32 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.
II. Przepis wymieniony w części I wyroku traci moc obowiązującą z upływem 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw.
Michał Culepa