Ustawa z 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (DzU nr 54, poz. 310) dopuszcza możliwość zaliczenia pracy w gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Wliczenia tego mogą dokonać tylko pracodawcy, u których układ zbiorowy pracy lub regulamin wynagradzania bądź porozumienie płacowe przewidują możliwość zaliczenia do pracowniczego stażu pracy okresów pracy u innych pracodawców.
Przepisy ustawy mają zastosowanie do pracowników wykonujących pracę w ramach stosunku pracy nawiązanego na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru lub pracy w takim gospodarstwie prowadzonym przez współmałżonka.
Przez prowadzenie gospodarstwa rolnego należy rozumieć samodzielną lub przy pomocy innych osób faktyczną pracę w gospodarstwie rolnym.
Na swoim gospodarstwie
Przepisy tej ustawy przewidują 3 możliwości zaliczania pracy w gospodarstwie do stażu pracy. Okresem takim jest prowadzenie indywidualnego gospodarstwa rolnego na własny rachunek jako właściciel lub posiadacz.
Zgodnie z art. 553 k.c. za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.
Do 1971 r. gospodarstwem rolnym była nieruchomość rolna, której łączny obszar nie przekraczał 0,2 ha. Od 24 grudnia 1971 r. norma ta została podwyższona do 0,5 ha, a od 1 lipca 1989 r. do 1 ha użytków rolnych.
Natomiast od października 1990 r. żadne przepisy nie określają minimalnej wielkości gospodarstwa rolnego. Przy ocenie, czy objęta nieruchomość po tej dacie jest gospodarstwem rolnym, należy stosować przepisy podatkowe w tym zakresie.
Domownik na roli
Do stażu pracy zalicza się również pracę w gospodarstwie rolnym przypadającą przed 1 stycznia 1983 r., okresy pracy po ukończeniu 16. roku życia w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów, poprzedzającą objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem.
Zgodnie z przepisami ustawy fakt łączenia pracy w gospodarstwie z nauką w szkole nie może stanowić przeszkody do zaliczenia tego okresu do pracowniczego stażu pracy.
W przypadku gdy pracownik uczył się daleko od domu i korzystał z bursy, nie można przyjąć, że pracował w tym czasie w gospodarstwie, nawet jeżeli uczył się w szkole rolniczej. Także nie można uznać okresów pomocy w prowadzeniu gospodarstwa rodzicom przez ucznia lub studenta, który dojeżdża do domu rodzinnego w okresie ferii lub wakacji, za okres pracy w tym gospodarstwie.
Przykład
Pracownik wykonywał pracę w gospodarstwie rolnym rodziców w okresie wakacji, w czasie trwania nauki w szkole średniej, po ukończeniu 16. roku życia. Okresu tego pracodawca nie może zaliczyć do pracowniczego stażu pracy uprawniającego do nagrody jubileuszowej, bowiem gospodarstwo rolne nie zostało objęte i prowadzone przez pracownika. Praca w gospodarstwie po ukończeniu 16. roku życia nie zostałaby również wliczona do pracowniczego stażu pracy, nawet w przypadku objęcia i prowadzenia go przez pracownika. Jak wynika z brzmienia art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy, pracownik ubiegający się o wliczenie pracy na roli do pracowniczego stażu pracy powinien codziennie i faktycznie wykonywać tę pracę w gospodarstwie rolnym rodziców. Nie można uznać pracy na roli za okresy faktycznej pracy w gospodarstwie rolnym w sytuacji, gdy praca ta polegała na pomocy rodzicom podczas ferii, wakacji.
Ustawa nie wskazuje, aby warunkiem wliczenia pracy w gospodarstwie rolnym wykonywanej po ukończeniu 16. roku życia było:
• objęcie tego gospodarstwa w całości,
• objęcie gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia bezpośrednio po okresie pracy w gospodarstwie rodziców lub teściów.
Do pracowniczego stażu pracy wlicza się okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym rodziców, poprzedzające objęcie gospodarstwa rolnego teściów i rozpoczęcie jego prowadzenia, jeżeli przypadają one w czasie przed zatrudnieniem pracownika w ramach stosunku pracy (tak orzekł SN w wyroku z 14 października 1994 r., I PRN 82/94, OSNP 1995/2/23).
Okres pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia prowadzonym przez rodziców podlega wliczeniu do stażu pracy uprawiającego do nagrody jubileuszowej również w sytuacji, gdy po okresie tej pracy dana osoba obejmuje gospodarstwo teściów i rozpoczyna jego prowadzenie osobiście lub ze współmałżonkiem (uchwała SN z 8 czerwca 1993 r. I PZP 20/93, OSNC 1994/1/9).
Ubezpieczony domownik
Pracodawca będzie zobowiązany doliczyć do pracowniczego stażu pracy przypadające po 31 grudnia 1982 r. okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.
Zgodnie z art. 2 pkt 2 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (DzU z 1989 r. nr 24, poz. 133 ze zm.) do 31 grudnia 1990 r. domownikiem był członek rodziny rolnika, jak też inna osoba pracująca w gospodarstwie rolnym, jeżeli pozostawały we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem, ukończyły 16 lat, nie podlegały obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów i praca w gospodarstwie rolnym stanowiła dla nich główne źródło utrzymania.
Od 1 stycznia 1991 r. domownikiem jest osoba bliska rolnikowi, która spełnia łącznie następujące warunki:
• ukończyła 16 lat,
• pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa albo w bliskim sąsiedztwie,
• stale pracuje w tym gospodarstwie i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.
W tym przypadku okres pracy w gospodarstwie rolnym może być zaliczony do pracowniczego stażu pracy po udowodnieniu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne za domownika.
Joanna Skrobisz