Aktem prawnym regulującym funkcjonowanie spółek kapitałowych jest ustawa z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (DzU nr 94, poz. 1037 ze zm.; zwana dalej k.s.h.). Nie rozstrzyga ona jednoznacznie, w jakiej formie mogą być zatrudniane osoby będące członkami zarządu, a więc również, z jakiego tytułu pobierają wynagrodzenie. Kwestia ta zależy od umowy łączącej spółkę z członkiem zarządu. Podstawą wynagradzania może być uchwała powołująca członka zarządu lub też zawarta dodatkowo ze spółką umowa o pracę bądź umowa cywilnoprawna.
Zatrudnienie członka zarządu w spółkach kapitałowych
Obecnie działalność gospodarcza prowadzona jest często w formie spółek kapitałowych, czyli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, zwanej dalej sp. z o.o., i spółki akcyjnej, zwanej dalej sp. akcyjną. Ogromną rolę w kierowaniu tymi spółkami odgrywają ich zarządy, które prowadzą sprawy spółki i ją reprezentują. Dlatego tak ważne jest właściwe ukształtowanie stosunku łączącego spółkę z członkiem zarządu i odpowiednie ustalenie jego wynagrodzenia.
Członka zarządu łączy ze spółką przede wszystkim tzw. stosunek organizacyjno-prawny, który powstaje w następstwie powołania uchwałą wspólników danej osoby do zarządu (sp. z o.o.) lub uchwałą rady nadzorczej (sp. akcyjna), niepowodujący nawiązania stosunku pracy. Obok tego stosunku organizacyjnego członka zarządu ze spółką może łączyć również zawarta umowa o pracę, umowa zlecenia czy kontrakt menedżerski. Dlatego wynagrodzenie członka zarządu zależy od tego, jaki stosunek łączy go ze spółką.
Wynagrodzenie z tytułu stosunku organizacyjnoprawnego
Członek zarządu w sp. z o.o. jest powoływany i odwoływany uchwałą wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 201 § 4 k.s.h.). Natomiast stosownie do art. 368 § 4 k.s.h. członków zarządu w spółce akcyjnej powołuje i odwołuje rada nadzorcza, chyba że statut spółki stanowi inaczej. Ponadto członek zarządu może być odwołany lub zawieszony w czynnościach także przez walne zgromadzenie.
Powołanie do pełnienia funkcji członka zarządu tworzy stosunek organizacyjnoprawny łączący członka zarządu ze spółką. Jednak powołanie to nie jest powołaniem, o którym mowa w Kodeksie pracy. Stosunek ten nie ma bowiem znamion stosunku pracy (podległości służbowej). Kreuje natomiast powstanie pewnych praw i obowiązków przewidzianych w k.s.h. Na takie rozumienie powołania uchwałą wspólników czy rady nadzorczej do zarządu spółki wskazuje Sąd Najwyższy w wyroku z 14 lu- tego 2001 r. (I PKN 258/00, OSNP 2002/23/565), w którym stwierdził, że zarówno powołanie do zarządu sp. z o.o., jak i odwołanie powoduje tylko powstanie lub ustanie stosunku organizacyjnego. O tym, czy spółkę z członkiem zarządu łączy inny stosunek prawny, decydują zdarzenia, takie jak np. zawarcie umowy o pracę lub umowy zlecenia.
Jeżeli członek zarządu pełni funkcję tylko i wyłącznie na podstawie powołania do pełnienia funkcji członka zarządu (nie ma zawartej dodatkowo umowy o pracę lub nie łączy go ze spółką np. kontrakt menedżerski), to otrzymywane przez niego wynagrodzenie jest przychodem z działalności wykonywanej osobiście. Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.; zwanej dalej ustawą o pdof), działalność taka jest źródłem przychodu. Natomiast art. 11 ust. 1 w związku z art. 13 pkt 7 ustawy o pdof stanowi, że przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika (osoby, niezależnie od sposobu jej powoływania, należące do składu zarządów, rad nadzorczych, komisji lub innych organów stanowiących osób prawnych) w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.
Wynagrodzenie członka zarządu ustalane jest w tym przypadku przez uprawniony organ spółki za udział w pracach zarządu, a podstawą prawną działania i wynagradzania członka zarządu będzie akt powołania oraz uchwała o wynagrodzeniu.
Należy podkreślić, że członkowie zarządu powołani uchwałą do pełnienia funkcji nie podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnym. Artykuł 6 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.; zwanej dalej ustawą systemową) nie wymienia tej kategorii osób jako podlegających ubezpieczeniom społecznym. Również nie wymienia ich art. 66 ustawy z 27 sierpnia 2007 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU nr 210, poz. 2135 ze zm.; zwanej dalej ustawą zdrowotną). Uchwała powołująca członka zarządu nie skutkuje bowiem nawiązaniem stosunku pracy ani nie jest umową cywilnoprawną.
Otrzymywanie wynagrodzenia przez członka zarządu tylko z tytułu stosunku organizacyjnego ma swoje plusy i minusy. Plusem jest przede wszystkim wypłacane wyższe wynagrodzenie netto z uwagi na brak obowiązku potrącania składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne. Jednak minusów jest znacznie więcej: członek zarządu nie ma m.in. prawa do wynagrodzenia za czas choroby, do zasiłku chorobowego czy do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych. Niepobieranie składek na ubezpieczenie społeczne, mimo większych dochodów członka zarządu, oznacza, że jego konto emerytalne nie jest „zasilane”.
Przykład
Członek zarządu, którego ze spółką łączy tylko stosunek organizacyjny, przedstawił w kadrach zwolnienie lekarskie. Za czas choroby nie otrzymał jednak wynagrodzenia chorobowego, gdyż nie jest pracownikiem spółki w rozumieniu k.p., ani zasiłku chorobowego, gdyż nie są za niego opłacane składki na ubezpieczenie chorobowe. W związku z tym członek zarządu pozwał spółkę do sądu pracy, lecz sąd odrzucił jego roszczenie.
Joanna Pysiewicz-Jężak