Występujące w Kodeksie pracy normy czasu pracy określają maksymalną liczbę godzin, którą pracownik może przepracować zgodnie z obowiązującymi go przepisami prawa. Stosownie do przepisu art. 129 § 1 k.p. średniotygodniowa norma czasu pracy nie powinna przekraczać przeciętnie 40 godzin w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać, co do zasady (ograniczenie to nie dotyczy pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy), przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym (art. 131 k.p.).
Przekroczenie normy średniotygodniowej
Praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy stanowi pracę w godzinach nadliczbowych.
Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie:
• konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
• szczególnych potrzeb pracodawcy.
Ustalenie przekroczenia średniotygodniowej normy czasu pracy wykonuje się według następującego wzoru:
F - W - D = Ś
gdzie:
- F - godziny faktycznie przepracowane przez pracownika w danym okresie rozliczeniowym,
- W - wymiar czasu pracy do przepracowania w danym okresie rozliczeniowym,
- D - nadgodziny z przekroczenia normy dobowej,
- Ś - nadgodziny z przekroczenia normy średniotygodniowej.
WAŻNE!
Przekroczenie normy średniotygodniowej ustala się dopiero po zakończeniu całego okresu rozliczeniowego.
Wynagrodzenie za nadgodziny
Za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym przysługuje dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia, chyba że przekroczenie tej normy nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które pracownikowi przysługuje prawo do dodatku z tytułu przekroczenia normy dobowej, w wysokości odpowiednio 50% albo 100% wynagrodzenia (art. 1511 § 1 oraz § 2 k.p.).
Tak więc wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych tworzą 2 elementy:
• normalne wynagrodzenie oraz
• dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych.
Przez normalne wynagrodzenie należy rozumieć takie wynagrodzenie, które pracownik otrzymuje stale i systematycznie. Obejmuje ono zarówno wynagrodzenie zasadnicze wynikające ze stawki osobistego zaszeregowania, jak i dodatkowe składniki wynagrodzenia o charakterze stałym, jeżeli na podstawie obowiązujących w zakładzie pracy przepisów płacowych pracownik ma prawo do takich dodatkowych składników (wyrok SN z 3 czerwca 1986 r., I PRN 40/86, OSNC 1987/9/140).
Do składników takich należą m.in. dodatek za pracę w porze nocnej, dodatek za pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia, premia o charakterze stałym.
Podstawa obliczania dodatku
Wynagrodzenie stanowiące podstawę obliczania dodatku za godziny nadliczbowe obejmuje wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania - 60% wynagrodzenia ustalanego zgodnie z zasadami obowiązującymi przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy (art. 1511 § 3 k.p.).
Według uchwały składu 7 sędziów SN z 30 grudnia 1986 r. (III PZP 42/86, OSNC 1987/8/106) „wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania” obejmuje oprócz wynagrodzenia zasadniczego, również dodatek funkcyjny (jeśli taki pracownikowi przysługuje).
Zasady obliczania dodatku
Zasady obliczania dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych oraz - w sytuacji gdy pracownik jest wynagradzany według stałej stawki miesięcznej lub za pomocą zmiennych składników wynagradzania - „normalnego wynagrodzenia” za jedną godzinę pracy reguluje § 4 i § 4a rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.).
Zgodnie z powyższym przy ustalaniu wysokości dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych w przypadku pracowników otrzymujących wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową podstawą obliczenia ww. dodatku będzie to wynagrodzenie. Podstawę obliczenia wysokości dodatku za jedną godzinę pracy nadliczbowej pracowników otrzymujących wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania, określonego stawką miesięczną, ustala się, dzieląc miesięczną stawkę wynagrodzenia przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu.
W sytuacji gdy przy określaniu warunków wynagradzania nie została wyodrębniona stawka osobistego zaszeregowania, podstawę obliczenia dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych stanowi 60% wynagrodzenia ustalanego zgodnie z zasadami obowiązującymi przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy.
Obliczenia podstawy służącej do ustalenia wysokości dodatku za jedną godzinę pracy nadliczbowej dokonuje się w sposób następujący:
• składniki wynagrodzenia określone stawką miesięczną dzieli się przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu,
• zmienne składniki wynagrodzenia dzieli się przez liczbę godzin przepracowanych w okresie, z którego ustala się to wynagrodzenie,
• z sumy powyższych kwot wylicza się 60%.
Tak wyliczona kwota stanowi podstawę ustalenia wysokości dodatku za jedną godzinę pracy nadliczbowej.
Należy pamiętać, że pracę ponadwymiarową należy w pierwszej kolejności wynagrodzić dodatkiem za przekroczenie normy dobowej, a dopiero nieopłacone w ten sposób godziny nadliczbowe rekompensować dodatkiem z tytułu przekroczenia przeciętnej normy tygodniowej.
Elżbieta Judasz