W razie śmierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby rodzinie przysługuje od pracodawcy odprawa pośmiertna.
Odprawę pośmiertną otrzymają następujący członkowie rodziny pracownika:
- małżonek,
- inni członkowie rodziny spełniający warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z FUS.
Wypłata odprawy pośmiertnej to duże obciążenie dla pracodawcy. Jest tym wyższa, im dłużej w danym zakładzie był zatrudniony pracownik i wynosi odpowiednio przy stażu zakładowym:
- poniżej 10 lat – równowartość 1-miesięcznego wynagrodzenia,
- co najmniej 10 lat, lecz mniej niż 15 – równowartość 3-miesięcznego wynagrodzenia,
- 15 lat i więcej – równowartość 6-miesięcznego wynagrodzenia.
Jeżeli po zmarłym pracowniku pozostała tylko jedna osoba uprawniona do otrzymania odprawy – wypłaca się ją w połowie wysokości.
Odprawa w związku ze śmiercią pracownika nie musi być wypłacana w przypadku, gdy:
- pracownik nie miał małżonka lub członków rodziny spełniających kryteria do uzyskania renty rodzinnej z FUS,
- pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, a wypłacone odszkodowanie jest co najmniej równe przysługującej odprawie.
Brak osób uprawnionych do odprawy
Obowiązek wypłaty odprawy pośmiertnej jest ściśle związany z istnieniem osób uprawnionych do jej otrzymania. Brak tych osób wyłącza konieczność jej wypłacenia. Odprawa pośmiertna w przeciwieństwie do wynagrodzenia za pracę zmarłego i ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop może być przekazana jedynie zamkniętemu kręgowi osób. Tymczasem prawa majątkowe po zmarłym (jakimi są wynagrodzenie i ekwiwalent) w razie braku małżonka lub osób uprawnionych do renty rodzinnej wchodzą do spadku.
Małżonek jest osobą, której przyznano prawo do odprawy pośmiertnej (jej części) wprost, bez konieczności spełniania kryteriów ustalonych dla uzyskania renty rodzinnej po zmarłym.
Ubezpieczenie na życie
Zakład pracy, chcąc uniknąć konieczności ponoszenia nieprzewidywalnego, nagłego obciążenia finansowego, jakim jest wypłata odprawy pośmiertnej, może ubezpieczyć pracownika na życie. Jeżeli przysługujące pracodawcy w razie śmierci pracownika odszkodowanie jest nie niższe niż odprawa pośmiertna, jaką należałoby wypłacić rodzinie zmarłego, pracodawca zwalnia się w ten sposób z obowiązku wypłacenia odprawy.
Popularną formą pracowniczych ubezpieczeń na życie są ubezpieczenia grupowe. Umowę takiego ubezpieczenia zawiera instytucja ubezpieczeniowa (ubezpieczyciel) z pracodawcą (ubezpieczający). Nie zawsze samo zawarcie takiej umowy i ustalenie w umowie ubezpieczenia świadczenia na wypadek śmierci pracownika (ubezpieczonego) w wysokości co najmniej równej odprawie pośmiertnej zwalnia pracodawcę z obowiązku jej wypłaty.
Pracodawca ma obowiązek wypłaty odprawy pośmiertnej, jeżeli zmarły pracownik sam finansował składki na ubezpieczenie.
Kodeks pracy nie reguluje umowy ubezpieczenia, jednak zgodnie z art. 300 k.p. w sprawach nieuregulowanych jego przepisami stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego.
Przez umowę ubezpieczenia zakład ubezpieczeń zobowiązuje się spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku (w tym śmierci pracownika), a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę (art. 805 k.c.). Przez zapłatę, zgodnie ze słownikowymi definicjami, należy rozumieć „danie pieniędzy”, nie mieści się więc pod tym pojęciem przekazywanie ubezpieczycielowi składek finansowanych przez ubezpieczonych (wpłacanych przez nich lub potrącanych im z pensji). Należy więc przyjąć, że taka forma ubezpieczenia nie jest umową ubezpieczenia na życie, do której odwołuje się Kodeks pracy. Samo nazwanie jednej ze stron umowy (pracodawcy) ubezpieczającym nie przesądza o jego rzeczywistej roli. W tym przypadku zarówno faktycznym ubezpieczającym, jak i ubezpieczonym będzie pracownik.
Wskazanie przez pracownika uprawnionych do odszkodowania
Umowy ubezpieczenia na życie często dają pracownikowi swobodę we wskazaniu uprawnionych do otrzymania świadczenia na wypadek jego śmierci.
Po śmierci pracownika może się okazać, że jego najbliżsi nie zostali przez niego uprawnieni do otrzymania odszkodowania, a uposażony został np. dalszy krewny. Powstaje wtedy pytanie, czy w tej sytuacji rodzinie należy się odprawa na normalnych zasadach. Należy przyjąć, że w takim przypadku świadczenie jest nienależne. Wprawdzie regulacja odprawy pośmiertnej ma na celu wsparcie finansowe osób, do których utrzymania przyczyniał się pracownik, z drugiej jednak strony przepis nie wskazuje, że te same osoby muszą być uprawnione do otrzymania odszkodowania od ubezpieczyciela, ani nie wskazuje sposobu podziału tego świadczenia pomiędzy uprawnionych, jak w przypadku odprawy (części równe). Nie można także wykluczyć, że pracownik przyczyniał się do utrzymania również tej osoby, którą uposażył w polisie, np. osoby pozostającej z nim w związku nieformalnym. Kolejnym argumentem jest fakt, że przyjęcie odmiennego stanowiska prowadziłoby do nałożenia nieuzasadnionych obciążeń na pracodawcę. Zakład pracy z jednej strony łożyłby co miesiąc na składki na ubezpieczenie na życie pracownika, a i tak byłby zobowiązany do wypłaty odprawy pośmiertnej.
Fakt, że odszkodowanie przypadnie innym osobom niż uprawnione do otrzymania odprawy pośmiertnej, nie będzie powodował zobowiązania pracodawcy do wypłaty odprawy, gdyż pozbawienie najbliższych pracownika prawa do tego świadczenia od ubezpieczyciela będzie konsekwencją działania zmarłego.
Uzupełnienie odszkodowania
Bez względu na to, komu instytucja ubezpieczeniowa wypłaciła odszkodowanie, jeżeli łączna kwota wypłaconego świadczenia jest niższa niż przysługująca uprawnionym członkom rodziny odprawa pośmiertna, pracodawca ma obowiązek wypłacić uprawnionym członkom rodziny różnicę między tymi świadczeniami.
Wysokość należnej odprawy pośmiertnej ustala się według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy (§ 2 ust. 1 pkt 8 rozporządzenia z 29 maja 1996 r.).
Podstawa prawna:
- art. 93, 300 Kodeksu pracy,
- art. 805 Kodeksu cywilnego,
- § 2 ust. 1 pkt 8 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.).