Rodzice zmarłego pracownika będą uprawnieni do odprawy pośmiertnej, jeżeli spełniają warunki do otrzymania renty rodzinnej oraz bezpośrednio przed śmiercią pracownik przyczyniał się do ich utrzymania. Szczegóły w uzasadnieniu.
W razie śmierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby, rodzinie przysługuje od pracodawcy odprawa pośmiertna (art. 93 § 1 Kodeksu pracy). Przysługuje ona następującym członkom rodziny pracownika:
- małżonkowi,
- innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej ustawa).
Do renty rodzinnej, oprócz dzieci małżonka (wdowy, wdowca), są także uprawnieni rodzice zmarłego. Za rodziców uważa się nie tylko tych biologicznych, ale także ojczyma, macochę oraz osoby przysposabiające. Ponadto rodzice mają prawo do renty rodzinnej, a tym samym do odprawy, jeżeli pracownik, bezpośrednio przed śmiercią, przyczyniał się do ich utrzymania i jednocześnie spełniają warunki określone odpowiednio dla wdowy/wdowca, czyli:
- w chwili śmierci ubezpieczonego osiągnęli 50 lat lub byli niezdolni do pracy albo
- wychowują co najmniej jedno z dzieci, wnuków uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat lub sprawują opiekę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej, albo
- stali się niezdolni do pracy po śmierci ubezpieczonego, nie później niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania osób wymienionych w pkt 2 (art. 70 ust. 1–2 i ust. 5 ustawy).
Ustawa nie definiuje, co oznacza, że zmarły „przyczyniał się do utrzymania” rodziców. To jego rodzice powinni wykazać, że syn zapewniał im choćby częściowe utrzymanie, np. przekazywał środki (niekoniecznie pieniężne) na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych. Sąd Najwyższy w wyroku z 21 listopada 2011 r. (II UK 65/11 M.P.Pr. 2012/3/159-162) uznał, że chodzi o sytuacje, kiedy rodzice zmarłego bez wsparcia dziecka nie mogli sami utrzymać się. W pojęciu „utrzymanie” mieszczą się wydatki na jedzenie, mieszkanie, ubrania, opłaty, środki medyczne. Warunek przyczyniania się do utrzymania rodziców jest spełniony także wtedy, gdy zmarłe dziecko było zobowiązane wyrokiem sądu do płacenia alimentów na ich rzecz (wyrok SA w Katowicach z 24 maja 2005 r., III AUa 3722/04 Biul. SAKa 2005/4/29).
WAŻNE!
Warunek przyczyniania się do utrzymania rodziców jest spełniony, gdy zmarłe dziecko było zobowiązane wyrokiem sądu do płacenia alimentów na ich rzecz.
W razie wątpliwości, to sąd oceni, czy warunek przyczyniania się dziecka do utrzymywania rodziców został spełniony, biorąc pod uwagę ich stan majątkowy oraz koszty ich egzystencji, a także czy faktycznie nie mogli samodzielnie, bez pomocy dziecka, zabezpieczyć swojego bytu.
Wysokość odprawy pośmiertnej jest uzależniona od okresu zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy i wynosi:
- 1-miesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat,
- 3-miesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat,
- 6-miesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat.
Odprawę pośmiertną dzieli się w częściach równych między wszystkich uprawnionych członków rodziny, chyba że do odprawy jest uprawniony tylko jeden członek rodziny. Wówczas przysługuje mu połowa należnej odprawy.
Odprawa pośmiertna nie przysługuje członkom rodziny, czyli np. rodzicom, jeżeli pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, a odszkodowanie wypłacone przez instytucję ubezpieczeniową jest nie niższe niż obliczona odprawa. Jeżeli odszkodowanie jest niższe od odprawy pośmiertnej, pracodawca jest zobowiązany wypłacić rodzinie kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami (art. 93 § 4–5 Kodeksu pracy).
Wysokość odprawy ustala się z zastosowaniem zasad właściwych do naliczenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.
Odprawa nie podlega oskładkowaniu i jest zwolniona z podatku dochodowego. Oznacza to, że wypłaca się ją w wysokości brutto.
PRZYKŁAD
Pracownik będący kawalerem, bezdzietny, zmarł we wrześniu br. Przez 5 lat był zatrudniony jako stolarz, z wynagrodzeniem w wysokości 12,50 zł/godz. pracy oraz premią regulaminową od 1% do 5% wartości usług wykonanych w miesiącu. W okresie od czerwca do sierpnia 2012 r. pracownik uzyskał premię w wysokościach odpowiednio: 235,60 zł, 421,30 zł, 287 zł. Zmarły mieszkał z matką (ojciec nie żyje), która spełnia warunki do uzyskania renty rodzinnej. Odprawę w wysokości 1-miesięcznego wynagrodzenia należy obliczyć w następujący sposób:
- ustalić średnią wysokość wynagrodzenia zasadniczego i premii:
2235,60 zł (za czerwiec: 160 godz. x 12,50 zł + 235,60 zł) + 2621,30 zł (za lipiec: 176 godz. x 12,50 zł + 421,30 zł) + 2487 zł (za sierpień: 176 godz. x 12,50 zł + 287 zł) = 7343,90 zł
7343,90 zł : 3 m-ce = 2447,97 zł,
- ustalić wysokość odprawy:
2447,97 zł x 1 m-c = 2447,97 zł;
2447,97 zł x 1/2 = 1223,99 zł.
Matce pracownika przysługuje połowa kwoty odprawy, tj. 1223,99 zł ponieważ jest ona jedynym uprawnionym członkiem rodziny.
Podstawa prawna:
- art. 93 Kodeksu pracy,
- art. 70 ust. 1–2, ust. 5, art. 71 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.),
- § 2 ust. 1 pkt 8 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 62, poz. 289 ze zm.),
- § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.),
- art. 21 ust. 1 pkt 7 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.).