Czas przeznaczony na szkolenie z zakresu obsługi nowych maszyn połączone ze szkoleniem bhp, które odbyło się w sobotę, należy zaliczyć do czasu pracy tych pracowników. Udział pracowników obsługujących maszyny w szkoleniu z obsługi nowych maszyn połączonym ze szkoleniem bhp w sobotę spowodował przekroczenie średniotygodniowej normy czasu pracy. W takim przypadku pracownikom przysługuje normalne wynagrodzenie oraz dodatek w wysokości 100% za każdą godzinę szkolenia w sobotę. Natomiast w przypadku pracowników zajmujących się konserwacją maszyn doszło do przekroczenia zarówno normy średniotygodniowej (godziny szkolenia od 8.00 do 16.00), jak i normy dobowej (godziny szkolenia od 16.00 do 17.00). W takim przypadku za pracę przekraczającą normę średniotygodniową pracownikom należy wypłacić dodatek w wysokości 100%, natomiast za pracę przekraczającą normę dobową dodatek w wysokości 50%, ponieważ szkolenie nie przypadało w porze nocnej.
Pracą w godzinach nadliczbowych co do zasady jest praca ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, tj. praca ponad 8 godzin na dobę i przeciętnie ponad 40 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Na podstawie obowiązujących pracownika norm czasu pracy ustala się dla niego wymiar czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym. Jeżeli pracownik zatrudniony w podstawowym systemie czasu pracy (8 godzin na dobę) w niektóre dni pracuje powyżej 8 godzin, to z tego tytułu dochodzi do przekroczenia dobowej normy czasu pracy. Praca w sobotę i w niedzielę lub święto w ramach 8 godzin, w przypadku pracownika pracującego od poniedziałku do piątku, skutkuje natomiast przekroczeniem średniotygodniowej normy czasu pracy. Za pracę w te dni (w tym przypadku za udział w szkoleniu w sobotę) pracownik ma prawo do normalnego wynagrodzenia, a ponadto do rekompensaty w postaci wolnego dnia, który powinien mu zostać udzielony do końca okresu rozliczeniowego. Wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną, natomiast za dzień wolny od pracy udzielony w zamian za pracę w sobotę (albo w innym dniu wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy) w przyjętym okresie rozliczeniowym pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia.
W przypadku konieczności wykonywania pracy (udział w szkoleniu) w dniu wolnym od pracy z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy podstawową formą kompensaty jest udzielenie innego dnia wolnego od pracy w tym samym okresie rozliczeniowym (art. 1513 k.p.). Należy pamiętać, że za pracę wykonaną w dniu wolnym od pracy pracownikowi przysługuje cały dzień wolny także wówczas, kiedy liczba godzin przepracowanych w takim dniu jest niższa od dniówki danego pracownika. Warto dodać, że przepisy prawa pracy nie dopuszczają udzielania dnia wolnego za pracę w sobotę w kolejnym okresie rozliczeniowym. Takie rozwiązanie uniemożliwiałoby bowiem odpowiednie zbilansowanie czasu pracy i naruszałoby zasadę przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym.
W związku z powyższym, ponieważ sobota jest u Państwa dniem wolnym od pracy wynikającym z przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy, w pierwszej kolejności mieli Państwo obowiązek zapewnienia wszystkim pracownikom biorącym udział w sobotnim szkoleniu innego dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w sobotę, w terminie uzgodnionym z pracownikami do końca okresu rozliczeniowego. Niezależnie od liczby godzin spędzonych na szkoleniu w sobotę, pracownikom należało zapewnić cały dzień wolny, bez zmniejszania z tego powodu ich wynagrodzenia.
Zdarza się jednak – tak jak w przedstawionym przypadku – że udzielenie dnia wolnego w danym okresie rozliczeniowym nie jest możliwe. Jeżeli pracodawca nie udzieli dnia wolnego w zamian za pracę w sobotę, która jest dniem wolnym od pracy z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy (co może mieć miejsce zupełnie wyjątkowo, np. tak jak w przedstawionej sytuacji pracująca sobota wystąpi pod koniec okresu rozliczeniowego), to oprócz normalnego wynagrodzenia pracownikowi należy wypłacić dodatek. Wysokość dodatku zależy od tego, czy praca w sobotę była świadczona w ramach 8 godzin, czy też przekroczyła 8 godzin. Zorganizowane szkolenie dla pracowników obsługujących maszyny nie przekroczyło 8 godzin, zatem przysługuje im wyłącznie dodatek w wysokości 100% za każdą godzinę szkolenia w sobotę – są to bowiem godziny przekraczające wyłącznie średniotygodniową normę czasu pracy (art. 1511 § 2 k.p.).
Natomiast w przypadku pracowników zajmujących się konserwacją maszyn doszło do przekroczenia zarówno normy średniotygodniowej (czas szkolenia od 8.00 do 16.00), jak i normy dobowej (czas szkolenia od 16.00 do 17.00). W takim przypadku za pracę przekraczającą normę średniotygodniową pracownikom konserwującym maszyny należy wypłacić dodatek w wysokości 100%, natomiast za pracę przekraczającą normę dobową dodatek w wysokości 50%, ponieważ godziny szkolenia przypadały na porę dzienną (art. 1511 § 1 pkt 2 k.p.).
Godziny przepracowane w sobotę przekraczające 8 godzin pracodawca może również zrekompensować udzieleniem czasu wolnego na zasadach określonych w art. 1512 k.p.:
- na pisemny wniosek pracownika w tym samym wymiarze (niekoniecznie w tym samym okresie rozliczeniowym) lub
- z inicjatywy pracodawcy w wymiarze o połowę wyższym (do końca okresu rozliczeniowego).
Wskazana rekompensata może mieć miejsce także wówczas, kiedy za pracę w sobotę zostanie udzielony dzień wolny, a praca w sobotę trwała dłużej niż 8 godzin. Dzień wolny rekompensuje bowiem wyłącznie pracę w sobotę w ramach 8 godzin. Natomiast godziny przekraczające 8 godzin powinny zostać zrekompensowane wypłatą dodatku lub udzieleniem czasu wolnego.
W literaturze oraz w praktyce kadrowej można spotkać różne metody ustalania, czy doszło do przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy.
Metoda rekomendowana przez większość praktyków (zgodna ze stanowiskiem Państwowej Inspekcji Pracy) wskazuje, że należy w tym celu dokonać następujących obliczeń:
- od liczby godzin faktycznie przepracowanych w danym okresie rozliczeniowym odjąć liczbę godzin nadliczbowych wynikających z przekroczenia norm dobowych, a następnie
- od uzyskanego wyniku odjąć liczbę godzin wynikających z obowiązującego wymiaru czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym.
Uzyskany wynik stanowi liczbę godzin, o którą przekroczono normę średniotygodniową.