U pracowników niepełnoetatowych może wystąpić tzw. praca ponadwymiarowa, która w odróżnieniu od pracy nadliczbowej występuje po przekroczeniu obowiązującego pracownika wymiaru czasu pracy, ale nie przewyższy norm czasu pracy właściwych dla pełnego etatu. Ze względu na brak uregulowań tej kwestii w przepisach prawa pracy, do pracodawcy i pracownika należy decyzja dotycząca sposobu określenia liczby dodatkowo opłacanych godzin ponadwymiarowych. Należy przy tym pamiętać, że pracy w godzinach ponadwymiarowych nieprzekraczających pełnego etatu nie należy wliczać do rocznego limitu godzin nadliczbowych, ponieważ taka praca nie jest pracą w godzinach nadliczbowych.
WAŻNE!
Pracy w godzinach ponadwymiarowych nieprzekraczających pełnego etatu nie należy wliczać do rocznego limitu godzin nadliczbowych.
Sposoby ustalania limitu godzin ponadwymiarowych
Pracownik i pracodawca w drodze porozumienia mogą ustalać na kilka sposobów limit godzin ponad określony w umowie wymiar czasu pracy, których przekroczenie uprawnia pracownika, oprócz normalnego wynagrodzenia, do dodatku jak za godziny nadliczbowe.
Ustalanie limitu godzin ponadwymiarowych dla pracownika zatrudnionego na 1/3 etatu
@RY1@i65/2011/018/i65.2011.018.000.0046.001.jpg@RY2@
@RY1@i65/2011/018/i65.2011.018.000.0046.002.jpg@RY2@
Konsekwencje nieustalenia limitu godzin ponadwymiarowych
Jeżeli strony nie wprowadziły do umowy o pracę zapisów dotyczących liczby godzin ponadwymiarowych uprawniających pracownika niepełnoetatowego oprócz normalnego wynagrodzenia do dodatków jak za godziny nadliczbowe, wówczas, zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 9 lipca 2008 r. (I PK 315/07, OSNP 2009/23-24/310), pracownikowi nie przysługuje taki dodatek. W takim przypadku pracownik ma jedynie możliwość dochodzenia odszkodowania od pracodawcy lub spowodowania innych sankcji ewentualnego naruszenia przez pracodawcę przepisów o czasie pracy, np. złożenia skargi do PIP.
Zgodnie z tą wykładnią, pracownikowi zatrudnionemu w niepełnym wymiarze czasu pracy dodatek przysługiwałby dopiero po przekroczeniu ogólnych norm czasu pracy, tj. 8 godzin na dobę i 40 godzin przeciętnie tygodniowo. Należy przy tym wskazać, że takie stanowisko jest korzystne dla pracodawcy, przy czym może prowadzić do nadużyć ze strony zatrudniającego. Dlatego część ekspertów prawa pracy nie zgadza się z nim i uważa, że dodatek powinien przysługiwać po przekroczeniu wymiaru czasu pracy pracownika, jeżeli limit godzin ponadwymiarowych nie został ustalony.
Konsekwencje zapisów w umowie o pracę dotyczących dopuszczalnej liczby godzin ponad określony wymiar czasu pracy pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy
@RY1@i65/2011/018/i65.2011.018.000.0046.003.jpg@RY2@
Obliczanie wynagrodzenia i dodatków za pracę w godzinach ponadwymiarowych
Za pracę w godzinach ponadwymiarowych pracownikom zatrudnionym na część etatu przysługuje normalne wynagrodzenie oraz dodatki jak za pracę w godzinach nadliczbowych. Przez normalne wynagrodzenie należy rozumieć wynagrodzenie zasadnicze wynikające ze stawki osobistego zaszeregowania oraz dodatkowe składniki wynagrodzenia o charakterze stałym, jeśli na podstawie obowiązujących przepisów płacowych lub regulacji wewnętrznych w zakładzie pracy pracownik ma prawo do takich dodatkowych składników (wyrok SN z 3 czerwca 1986 r., I PRN 40/86, OSNC 1987/9/140). Będą nimi np. wynagrodzenie zasadnicze, dodatek funkcyjny, dodatek za staż pracy, za pracę szkodliwą dla zdrowia, za pracę przy komputerze, za znajomość języków obcych, a także premia regulaminowa, jeżeli ma charakter stały i jej przyznanie nie jest uzależnione od konkretnych osiągnięć w pracy. Natomiast, zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 20 lipca 2000 r. (I PKN 17/00, OSNP 2002/3/77), premia uznaniowa nie ma charakteru roszczeniowego i nie stanowi składnika wynagrodzenia za pracę, zatem nie powinna być wliczana do normalnego wynagrodzenia za pracę.
Podstawą obliczania dodatku za pracę ponadwymiarową jest wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określone stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania, podstawa ta wynosi 60% wynagrodzenia obliczanego według zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy.
Aby obliczyć dodatek za jedną godzinę pracy ponadwymiarowej dla pracownika, który jest wynagradzany:
● według składników określonych w stawce miesięcznej w stałej wysokości – stawkę dzielimy przez liczbę godzin do przepracowania w danym miesiącu. Przez godziny do przepracowania należy rozumieć wymiar czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, który oblicza się:
– mnożąc 40 godzin przez liczbę tygodni przypadających w okresie rozliczeniowym,
– dodając do otrzymanej liczby godzin iloczyn 8 godzin i liczby dni pozostałych do końca okresu rozliczeniowego, przypadających od poniedziałku do piątku,
– odejmując od otrzymanej liczby godzin 8 godzin z tytułu każdego święta przypadającego w innym dniu niż niedziela lub w dzień wolny z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy;
● według zmiennych składników – wynagrodzenie ustalone jak za urlop wypoczynkowy dzielimy przez liczbę godzin przepracowanych w okresie, z którego zostało ustalone to wynagrodzenie.
PRZYKŁAD
Pracownik zatrudniony w wymiarze 1/2 etatu wykonuje pracę w stałym rozkładzie czasu pracy od poniedziałku do piątku w godz. od 8.00 do 12.00 (4 godziny) w 1-miesięcznym okresie rozliczeniowym. W umowie o pracę jest zapis, zgodnie z którym pracownik ma prawo oprócz normalnego wynagrodzenia do dodatku jak za pracę w godzinach nadliczbowych:
● po przekroczeniu 6. godziny pracy na dobę w dniach, w których według ustalonego systemu i rozkładu czasu pracy, obowiązujący dobowy czas pracy nie jest dłuższy niż 6 godzin oraz
● po przekroczeniu przeciętnie 35 godzin pracy w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy w 1-miesięcznym okresie rozliczeniowym, chyba że przekroczenie tych godzin nastąpiło w wyniku pracy, za którą przysługuje dodatek, o którym mowa wyżej.
Pracownik we wrześniu 2011 r. przez kilka dni pracował w godzinach ponadwymiarowych i nadliczbowych, co przedstawia tabela. We wrześniu nie świadczył pracy w porze nocnej. Wynagrodzenie tego pracownika stanowi stawka zasadnicza w kwocie 2600 zł brutto oraz stała premia regulaminowa w wysokości 30% wynagrodzenia zasadniczego. Pracownik złożył oświadczenie PIT-2 i ma prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodów. Obliczamy przysługujące pracownikowi wynagrodzenie za pracę ponadwymiarową i nadliczbową we wrześniu br.
@RY1@i65/2011/018/i65.2011.018.000.0046.004.jpg@RY2@
* dzień wolny za pracę 10 września (sobota),
** dzień wolny za pracę 17 września (sobota).
Wypłacając wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i nadliczbowe za wrzesień br. należy dokonać następujących wyliczeń:
1) ustalić normalne wynagrodzenie za pracę w godzinach ponadwymiarowych i nadliczbowych:
2600 zł (wynagrodzenie zasadnicze) + 780 zł (30% miesięczna premia regulaminowa) = 3380 zł; 3380 zł : 88 godz. [1/2 x 176 godz. (nominalny czas pracy we wrześniu br.)] = 38,41 zł (wynagrodzenie za 1 godzinę),
38,41 zł x 41 godz. (łączna liczba godzin ponadwymiarowych) = 1574,81 zł,
2) ustalić wysokość dodatków za pracę:
● w godzinach ponadwymiarowych:
2600 zł (wynagrodzenie zasadnicze) : 88 godz. [1/2 x 176 godz. (nominalny czas pracy we wrześniu br.)] = 29,55 zł (za godzinę),
dodatek 50% za 1 godzinę: 29,55 zł x 50% = 14,78 zł,
14,78 zł x 7 godz. (liczba godzin ponadwymiarowych) = 103,46 zł,
● w godzinach nadliczbowych:
dodatek 50% za 1 godzinę: 29,55 zł x 50% = 14,78 zł,
14,78 zł x 3 godz. (liczba godzin nadliczbowych) = 44,34 zł,
dodatek 100% za 1 godzinę: 29,55 zł x 100% = 29,55 zł,
29,55 zł x 8 godz. (liczba godzina nadliczbowych) = 236,40 zł.
Jeżeli w danym miesiącu pracownik wykonywałby pracę ponadwymiarową, za którą przysługuje normalne wynagrodzenie, wówczas wypłatę powinien otrzymać wraz z wynagrodzeniem za miesiąc, w którym taka praca wystąpiła. Ta zasada dotyczy również pracy ponadwymiarowej ponad ustalone w umowie limity godzin, której wykonywanie nie wiąże się z obowiązkiem udzielenia czasu wolnego w zamian za taką pracę, gdyż nie jest to praca w godzinach nadliczbowych.
Jeżeli pracownik zatrudniony na część etatu będzie wykonywał pracę w dniu wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy, wówczas należy udzielić mu w zamian innego dnia wolnego do końca okresu rozliczeniowego (art. 1513 Kodeksu pracy). Gdyby okazało się to niemożliwe, to taką pracę należy zrekompensować wynagrodzeniem za przepracowane godziny ewentualnie z dodatkami za pracę z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy, co w praktyce występuje rzadko, ponieważ niepełnoetatowcy sporadycznie przekraczają przeciętnie tygodniową normę czasu pracy. W takim przypadku wynagrodzenie z tytułu przekroczenia przeciętnych tygodniowych norm czasu pracy należy wypłacić na koniec okresu rozliczeniowego.
Podstawa prawna
- art. 18, art. 151 § 5, art. 1511 § 1, art. 1513 Kodeksu pracy.