Jakie świadczenia pracodawca powinien wypłacić rodzinie zmarłego pracownika

Z dniem śmierci pracownika stosunek pracy wygasa, a prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą w równych częściach na jego małżonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej. Nie jest wymagane, aby osoby te dysponowały postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku (postanowienie SA w Katowicach z 11 grudnia 1996 r., III APz 18/96). Przepis art. 63¹ § 2 k.p. określa więc uproszczone zasady realizacji świadczeń wynikających ze stosunku pracy, w którym pozostawał zmarły pracownik, na rzecz jego najbliższej rodziny.

Do renty rodzinnej są uprawnieni:

•  dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione:

– do ukończenia 16. roku życia,

– do ukończenia nauki w szkole, nie dłużej niż do 25. roku życia,

– bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie przed ukończeniem 16. roku życia lub przed ukończeniem nauki (przed ukończeniem 25 lat),

•  przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, pod następującymi warunkami:

– zostały przyjęte na wychowanie nie później niż rok przed śmiercią pracownika (chyba że śmierć była wynikiem wypadku),

– nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach,

– ich rodzice żyją, ale nie mogą zapewnić im utrzymania albo pracownik lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym przez sąd,

•  rodzice (również ojczym i macocha oraz osoby przysposabiające).

WAŻNE!

W razie braku małżonka oraz innych osób uprawnionych do renty rodzinnej prawa majątkowe ze stosunku pracy wchodzą do spadku.

Ustalenie osób uprawnionych do świadczeń

Pracodawcy mają jednak często problem z ustaleniem osób, którym należy wypłacić należne zmarłemu świadczenia. Przepisy prawa pracy nie określają, w jaki sposób ma zostać dokonana wypłata ani nie wskazują, jakich dokumentów można żądać od rodziny pracownika. W wielu wypadkach odpowiedzi należy szukać w innych aktach prawnych, m.in. w Kodeksie cywilnym, Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, ustawie – Prawo o aktach stanu cywilnego czy ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Ustalanie osób uprawnionych może ułatwić zawiadomienie członków rodziny pracownika o wygaśnięciu umowy o pracę w związku z jego śmiercią i o przysługujących im prawach majątkowych. Dane członków rodziny pracownika powinny znajdować się w kwestionariuszu osobowym pracownika.

Przykład

W kwestionariuszu osobowym zmarłego pracownika nie ma informacji o osobie, którą należy powiadomić w razie wypadku. Pracownik pozostawał w związku małżeńskim i z żoną ma syna w wieku 17 lat. Ma także 1,5 roczną córkę ze związku pozamałżeńskiego. W aktach pracownika znajdują się odpisy aktu urodzenia obu dzieci. Wdowa oraz konkubina zwróciły się do pracodawcy o wypłatę należnych zmarłemu świadczeń.

W tym przypadku osobami uprawnionymi do świadczeń po zmarłym pracowniku będą wdowa, syn pracownika (przy założeniu, że kontynuuje naukę w szkole lub jest całkowicie niezdolny do pracy oraz do samodzielnej egzystencji) oraz córka ze związku pozamałżeńskiego. W celu ustalenia, czy wdowa rzeczywiście pozostawała w związku małżeńskim do chwili śmierci pracownika, należy od niej zażądać aktualnego skróconego odpisu aktu zawarcia związku małżeńskiego z urzędu stanu cywilnego albo aktu zgonu (dane małżonka są w nim wpisane). Konieczne będzie także zaświadczenie o kontynuowaniu nauki przez syna (lub ewentualnie decyzja o jego niepełnosprawności). Można także zastąpić te dokumenty decyzją o przyznaniu renty rodzinnej.

Prawa majątkowe ze stosunku pracy nie przechodzą na małżonka pozostającego w formalnej separacji.

Przykład

Z przedstawionego przez męża zmarłej pracownicy aktu zawarcia małżeństwa wynika, że pozostawał on z żoną w orzeczonej przez sąd separacji. Wdowiec nie będzie więc osobą uprawnioną do żadnych należności ze stosunku pracy, a także odprawy pośmiertnej. Prawomocne orzeczenie sądu o separacji wywołuje takie skutki prawne jak rozwód, chyba że co innego wynika z przepisów. Nie ma jednak przepisów szczególnych, które umożliwiłyby przejście praw majątkowych ze stosunku pracy po zmarłym pracowniku w przypadku orzeczonej separacji.

Sytuacji prawnej małżonków w zakresie przejścia praw majątkowych ze stosunku pracy w razie śmierci pracownika nie zmienia nawet długoletnia separacja faktyczna małżonków. Bez znaczenia jest w takiej sytuacji, czy małżonkowie mieszkali ze sobą, czy też czy prowadzili wspólne gospodarstwo domowe.

Przykład

Żona zmarłego pracownika, która od 10 lat przebywa za granicą, zwróciła się do pracodawcy o wypłatę odprawy pośmiertnej. Małżonkowie byli w separacji (nie zamieszkiwali wspólnie, nie utrzymywali ze sobą kontaktu). Pracodawca w takim przypadku powinien wypłacić wdowie odprawę pośmiertną, ponieważ formalnie pozostawali małżeństwem.

Odprawa pośmiertna oraz inne świadczenia po zmarłym pracowniku nie przysługują także małżonkowi rozwiedzionemu z wyjątkiem przypadku, gdy ma on prawo do renty rodzinnej po zmarłym pracowniku.

Sposób i termin dokonania wypłaty

Po ustaleniu osób uprawnionych do świadczeń po zmarłym pracowniku pracodawca powinien uzgodnić z nimi sposób ich wypłaty. Należności można przekazać na rachunek bankowy osoby uprawnionej lub do rąk własnych. Z dniem śmierci pracownika traci moc jego zgoda na przekazywanie wynagrodzenia na podane pracodawcy konto bankowe. Świadczenia przysługujące małoletnim dzieciom należy wypłacić ich rodzicom jako przedstawicielom ustawowym. W pewnych sytuacjach konieczne może być złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego, np. gdy uprawnionymi są małoletnie dzieci, które nie mają przedstawiciela ustawowego, a nie ustanowiono jeszcze ich prawnego opiekuna.

Ekwiwalent za niewykorzystany urlop, a także odprawę pośmiertną należy wypłacić niezwłocznie po ustaniu stosunku pracy, natomiast zaległe i bieżące wynagrodzenie można wypłacić w terminach wskazanych w aktach wewnątrzzakładowych.

Podstawa prawna:

• art. 96, art. 467 pkt 2, art. 468, 470 Kodeksu cywilnego,
• art. 63¹, 93 Kodeksu pracy,
• art. 98 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
• art. 65–71 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.),
• ustawa z 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (DzU z 2004 r. nr 161, poz. 1688 ze zm.).

Orzecznictwo:

• postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 11 grudnia 1996 r. (III APz 18/96, OSA 1998/10/40).