Godziny doraźnych zastępstw, nazywane w pytaniu – koleżeńskimi, są godzinami zajęć, za które nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie według stawki osobistego zaszeregowania.
Czas pracy to czas, w którym nauczyciel pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Problematykę czasu pracy nauczycieli reguluje Karta Nauczyciela (KN). Nauczyciel jest zobowiązany do realizacji zadań związanych z powierzonym stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły (art. 6 KN). Obowiązki te nauczyciel wykonuje w ramach czasu pracy ustalonego w art. 42 ust. 1 KN. W myśl tego przepisu czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin na tydzień.
Na tygodniową normę czasu pracy (40 godzin) nauczyciela składają się:
- pensum,
- inne czynności i zajęcia wynikające z zadań statutowych szkoły,
- zajęcia i czynności związane z obowiązkiem przygotowania się do zajęć, samokształceniem lub doskonaleniem zawodowym.
Wyodrębnienie przez ustawodawcę pensum z całego czasu pracy nauczyciela oznacza, że:
- zajęcia te decydują o szczególnym charakterze pracy nauczyciela,
- ich wymiar wynikający z arkusza organizacyjnego przesądza o możliwości zatrudnienia nauczyciela w pełnym bądź niepełnym wymiarze zajęć.
W ramach 40-godzinnego tygodnia pracy nauczyciel nie tylko realizuje zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, ale również wykonuje inne czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, np. bierze udział w posiedzeniach rady pedagogicznej, ocenia prace uczniów czy organizuje zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne.
Zajęcia edukacyjne prowadzone z uczniami zawarte są w ramowym planie nauczania. Plan ten określa tygodniowy wymiar godzin zajęć edukacyjnych obejmujący obowiązujące m.in. zajęcia edukacyjne o charakterze dydaktyczno-wychowawczym, zajęcia i godziny do dyspozycji dyrektora szkoły, które mogą być przeznaczone na zorganizowanie zajęć dla grupy uczniów, z uwzględnieniem ich potrzeb i zainteresowań, w tym również zajęć dydaktyczno-wyrównawczych.
Tygodniowa liczba godzin obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych dla nauczycieli m.in. szkół podstawowych, gimnazjów czy szkół ponadgimnazjalnych wynosi 18 godzin tygodniowo. Na wniosek nauczyciela wymiar tych zajęć może być zwiększony, nie więcej jednak niż do 27 godzin.
Nauczyciel może być zobowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością, jeżeli podyktowane jest to koniecznością realizacji programu nauczania lub zapewnienia opieki. Praca w godzinach ponadwymiarowych może być przydzielona nauczycielowi bez jego zgody w wymiarze nie wyższym niż 1/4 tygodniowego wymiaru zajęć, a za jego zgodą nie może przekraczać 1/2 tego wymiaru.
Nauczyciel może również zostać zobowiązany do realizacji godzin doraźnych zastępstw. Godziną doraźnych zastępstw jest przydzielona nauczycielowi godzina zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych, a jej realizacja następuje w zastępstwie nieobecnego nauczyciela. Wynagrodzenie za godziny doraźnych zastępstw, tak jak za godziny ponadwymiarowe, wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatków za warunki pracy. Dlatego też wyjaśnienia udzielane przez dyrektora, że godziny doraźnych zastępstw są realizowane w ramach czasu pracy oraz ustalonego wynagrodzenia nie znajdują pokrycia w Karcie Nauczyciela. Każda godzina doraźnego zastępstwa powinna być wynagradzana dodatkowo.