Prawo do odprawy emerytalnej lub rentowej przysługuje pracownikowi, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę (art. 921 k.p.). Wysokość odprawy to równowartość 1-miesięcznego wynagrodzenia pracownika, chociaż przepisy wewnątrzzakładowe danego pracodawcy mogą przewidywać odprawę w wyższej wysokości. Przepisy płacowe nie mogą za to przewidywać odprawy w niższym wymiarze, gdyż takie postanowienie będzie niezgodne z Kodeksem pracy i jako takie będzie nieobowiązujące.
Prawo do odprawy
Pracownik, aby otrzymać odprawę, musi spełnić wymagania określone w art. 921 k.p. Pierwszym warunkiem jest spełnienie wymagań uprawniających do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, drugim ustanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę.
Prawo do odprawy emerytalnej istnieje nie tylko wtedy, gdy nabycie uprawnień emerytalnych lub rentowych następuje po rozwiązaniu stosunku pracy, ale także gdy je poprzedza. W konsekwencji pracownikowi przysługuje odprawa, jeżeli rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w związku z jego przejściem na rentę lub emeryturę, choćby tę emeryturę (rentę) już wcześniej pobierał (wyroki SN z: 6 czerwca 2000 r., I PKN 700/99 oraz z 6 maja 2003 r., I PK 223/02).
Co do zasady odprawa emerytalna lub rentowa jest świadczeniem jednorazowym. Pracownik, który otrzymał odprawę emerytalną lub rentową, nie może ponownie nabyć do niej prawa w związku z przejściem na emeryturę lub rentę wskutek rozwiązania kolejnego stosunku pracy. Przepisy Kodeksu pracy wykluczają możliwość wielokrotnego nabycia prawa do odprawy z tytułu ustania kolejnego stosunku pracy zawartego po skorzystaniu z odprawy emerytalnej lub rentowej (wyrok SN z 5 czerwca 2007 r., I PK 58/07).
Podstawa obliczania odprawy
Na wysokość odprawy emerytalnej mają wpływ otrzymywane przez pracownika składniki wynagrodzenia.
W związku z tym wysokość odprawy ustala się na podstawie wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy, z wyłączeniem tych wskazanych w § 6 rozporządzenia z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego (...).
Składniki wynagrodzenia określone w stawce miesięcznej w stałej wysokości pracodawca uwzględnia w wysokości należnej w momencie nabycia prawa do odprawy. Natomiast składniki wynagrodzenia, które przysługują pracownikowi za okresy dłuższe niż 1 miesiąc uzyskane przez pracownika w okresie 3 miesięcy przed rozwiązaniem stosunku pracy, uwzględnia się przy ustalaniu wysokości odprawy w przeciętnej wysokości z okresu 3 miesięcy. W średniej wysokości uwzględnia się także składniki wynagrodzenia przysługującego pracownikowi za okresy dłuższe niż 1 miesiąc wypłacone w okresie 12 miesięcy przed rozwiązaniem stosunku pracy.
Sposób obliczania odprawy
Obliczając odprawę, stosujemy zasady obowiązujące przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy z pewnymi wyjątkami. Różnica między obliczeniem odprawy emerytalno-rentowej a ekwiwalentu za urlop polega na tym, że sumy uzyskanych przez pracownika miesięcznych wynagrodzeń nie dzieli się przez ustalany corocznie współczynnik w celu obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za dzień urlopu (uchwała SN z 9 maja 2000 r., III ZP 12/00).
W związku z tym, aby obliczyć odprawę rentową lub emerytalną, należy:
• ustalić miesięczne wynagrodzenie z uwzględnieniem:
– przysługującego pracownikowi wynagrodzenia w stałej stawce miesięcznej, w wysokości należnej w miesiącu nabycia prawa do odprawy rentowej,
– przysługującego wynagrodzenia za okresy 1-miesięczne wynikające ze zmiennych składników, w średniej wysokości z 3 ostatnich miesięcy,
– przysługującego wynagrodzenia za okresy dłuższe niż 1 miesiąc, w średniej wysokości z ostatnich 12 miesięcy, a następnie
• zsumować otrzymane ww. wielkości.
Przykłady
Pracownik jest wynagradzany stałą stawką miesięczną w wysokości 2460 zł oraz premią w zmiennej wysokości (w sierpniu 2010 r. – 564 zł, we wrześniu 2010 r. – 672 zł, w październiku 2010 r. – 490 zł). W listopadzie 2010 r. pracownik nabył uprawnienia emerytalne i rozwiązał stosunek pracy, aby przejść na emeryturę. W związku z tym przysługuje mu odprawa w wysokości:
2460 zł + [(564 zł + 672 zł + 490 zł): 3] = 2460 zł + (1726 zł : 3) = 2460 zł + 575,30 zł = 3035,30 zł.
***
Pracownik jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy. W listopadzie 2010 r. nabył prawa emerytalne i chce rozwiązać umowę w związku z przejściem na emeryturę. Na wynagrodzenie pracownika składa się stawka godzinowa w wysokości 12 zł/godz., a także premia w wysokości 17% wynagrodzenia zasadniczego.
Aby obliczyć odprawę należy:
• zsumować wynagrodzenia za okres od sierpnia do października 2010 r.:
176 x 12 zł = 2112 zł – wynagrodzenie za sierpień,
176 x 12 zł = 2112 zł – wynagrodzenie za wrzesień,
168 x 12 zł = 2016 zł – wynagrodzenie za październik,
2112 zł + 2112 zł + 2016 zł = 6240 zł,
• zsumować premię za analogiczne miesiące:
premia za sierpień 17% x 2112 zł = 359,04 zł,
premia za wrzesień 17% x 2112 zł = 359,04 zł,
premia za październik 17% x 2016 zł = 342,72 zł,
359,04 zł + 359,04 zł + 342,72 zł = 1060,80 zł,
• tak obliczone składniki podzielić przez 3:
(6240 zł + 1060,8 zł) : 3 = 7300,80 : 3 = 2433,60 zł.
Pracownik powinien otrzymać odprawę w wysokości 2433,60 zł.
Podstawa prawna:
- art. 921 Kodeksu pracy,
- § 6, § 16 ust. 1 rozporządzenia MPiPS z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.),
- § 2 ust. 1 pkt 7 rozporządzenia MPiPS z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.).
Orzecznictwo:
- wyrok SN z 6 czerwca 2000 r. (I PKN 700/99, OSNP 2001/15/486),
- wyrok SN z 6 maja 2003 r. (I PK 223/02, Prok. i Pr. – wkł. 2004/1/41),
- wyrok SN z 5 czerwca 2007 r. (I PK 58/07, M.P.Pr. 2007/9/479),
- uchwała SN z 9 maja 2000 r. (III ZP 12/00, OSNP 2000/22/806).