Według przepisów ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (dalej: k.p.), prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą po śmierci pracownika – w równych częściach – na małżonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Kolejność dziedziczenia wynagrodzenia
- Małżonek zmarłego pracownika
Prawo do wynagrodzenia po zmarłym pracowniku przypadnie w pierwszej kolejności jego małżonkowi (wdowie, wdowcowi).
PRZYKŁAD
Pracownik fundacji zmarł. Komu powinniśmy wypłacić należne mu wynagrodzenie, jeśli pracownik ten był w separacji z żoną?
W przypadku dziedziczenia wynagrodzenia po zmarłym pracowniku na podstawie przepisów k.p. istotne znaczenie ma samo trwanie związku małżeńskiego. Przepis art. 631 k.p. wskazuje jako podmiot uprawniony do dziedziczenia małżonka zmarłego pracownika. Pozostawanie w związku małżeńskim – czyli posiadanie statusu małżonka – ma tu zatem decydujące znaczenie. Nie jest istotne, czy małżonkowie mieszkają razem, czy też są np. w tzw. separacji. Prawo do dziedziczenia wynagrodzenia po zmarłym pracowniku będzie miał jego małżonek – pod warunkiem że w chwili śmierci pracownika związek małżeński nadal trwał.
UWAGA!
Wymóg spełnienia warunków do uzyskania renty rodzinnej, który dotyczy innych członków rodziny zmarłego, nie odnosi się do małżonka zmarłego pracownika. Przepisy nie zakładają bowiem wobec małżonka zmarłego pracownika żadnych wymogów – ani w płaszczyźnie majątkowej, ani osobistej.
- Członkowie rodziny uprawnieni do renty rodzinnej
Kolejną, po małżonku, grupą osób uprawnionych do dziedziczenia wynagrodzenia po zmarłym pracowniku są członkowie rodziny uprawnieni do renty rodzinnej.
Zobacz koniecznie: Potrącenie z wynagrodzenia
Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy (art. 65 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Renta przysługuje także uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. W takim przypadku przyjmuje się, że osoba zmarła spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (art. 66 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).
Do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny:
- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione:
- do ukończenia 16 lat,
- do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia (jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów), albo
- bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w powyższych punktach,
- przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci – w tym również w ramach rodziny zastępczej – jeżeli spełniają warunki dla dzieci własnych, dzieci małżonka oraz przysposobionych (określonych powyżej), a ponadto:
- zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego (emeryta lub rencisty), chyba że śmierć była następstwem wypadku, oraz
- nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli:
- nie mogą zapewnić im utrzymania albo
- ubezpieczony (emeryt lub rencista) lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym przez sąd;
- małżonek zmarłego (wdowa i wdowiec),
- rodzice (za rodziców w rozumieniu ustawy uważa się również ojczyma i macochę oraz osoby przysposabiające), jeżeli:
- ubezpieczony (emeryt lub rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania,
- spełniają odpowiednio warunki określone dla wdowy i wdowca oraz co do wieku (art. 67–71 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).
Prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą na członków rodziny pracownika, a dopiero w razie ich braku – wchodzą do spadku. W pierwszym przypadku prawa majątkowe przechodzą na członków rodziny zmarłego pracownika z pominięciem ogólnych reguł prawa spadkowego. Na mocy art. 922 § 2 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (dalej: k.c.) nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.
PRZYKŁAD
Czy żona zmarłego pracownika stowarzyszenia ma prawo do jego wynagrodzenia wraz z nagrodą jubileuszową, skoro zrzekła się dziedziczenia po zmarłym?
Tak – małżonka otrzyma wynagrodzenie wraz z nagrodą jubileuszową po zmarłym mężu. Rozwiązanie przyjęte w art. 631 § 2 k.p. pozwala członkom najbliższej rodziny zmarłego pracownika na szybkie uzyskanie należnych po nim świadczeń ze stosunku pracy, bez wymogu uprzedniego oczekiwania na stwierdzenie praw do spadku i jego podział. Oznacza to więc, że małżonka zmarłego pracownika otrzyma przysługujące mężowi świadczenia majątkowe ze stosunku pracy, niezależnie od tego, czy jest uprawniona do spadku, czy też nie. Fakt zrzeczenia się prawa do dziedziczenia po małżonku, odrzucenie spadku lub wydziedziczenie nie wpływa zatem na prawo do dziedziczenia w ramach przepisów k.p.
Brak uprawnionych członków rodziny do dziedziczenia wynagrodzenia
W razie braku osób uprawnionych do dziedziczenia na podstawie przepisów k.p., prawa majątkowe po zmarłym pracowniku wchodzą do spadku – przechodzą na spadkobierców stosownie do przepisów k.c. (art. 631 k.p.). Wówczas prawa majątkowe ze stosunku pracy podlegają dziedziczeniu na zasadach ogólnych określonych w art. 922 i następnych k.c. Dotyczy to zarówno dziedziczenia ustawowego, jak i testamentowego (art. 926 k.c.).
Świadczenia podlegające dziedziczeniu
Uproszczony mechanizm dziedziczenia, określony przepisami k.p., ma zastosowanie do wszystkich praw majątkowych ze stosunku pracy. Można tu wskazać m.in.:
- wynagrodzenia za pracę (we wszystkich jego rozlicznych formach i rodzajach),
- odszkodowania należne od pracodawcy,
- zadośćuczynienia pieniężne (np. za mobbing),
- odprawy (np. emerytalno-rentowa),
- ekwiwalenty za niewykorzystany urlop wypoczynkowy,
- świadczenia rzeczowe (np. bony towarowe, deputaty).
Do praw majątkowych podlegających dziedziczeniu na podstawie przepisów k.p. nie zalicza się odprawy pośmiertnej czy innych praw majątkowych tylko pośrednio związanych ze stosunkiem pracy (np. prawa do akcji bądź innych papierów wartościowych przysługujących zmarłemu pracownikowi).
Polecamy serwis: Składniki wynagrodzenia
W sytuacji wygaśnięcia stosunku pracy z powodu śmierci pracownika, jego zobowiązania majątkowe wobec pracodawcy ze stosunku pracy podlegają ogólnym mechanizmom dziedziczenia. Za wyrządzoną szkodę przez pracownika, który zmarł, odpowiadają spadkobiercy. Dotyczy to zarówno dziedziczenia na podstawie przepisów k.p., jak i dziedziczenia zgodnie z k.c. Co istotne – odpowiedzialność spadkobierców nie sięga dalej niż odpowiedzialność pracownicza.
PRZYKŁAD
Czy krewni zmarłego pracownika fundacji, którzy nie odrzucili spadku, odpowiadają za długi tego pracownika wobec pracodawcy?
Tak – za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz także ten, kto inną osobę do wyrządzenia szkody nakłonił albo był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody (art. 422 k.c.). Oznacza to, że spadkobiercy, którzy nie odrzucili spadku lub nie przyjęli go z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiadają za długi wobec pracodawcy do pełnej wysokości. Nie ma przy tym znaczenia, że jest to dług ze stosunku pracy bądź z nim związany. Jednak odpowiedzialność taka w wyjątkowych wypadkach podlega ograniczeniu lub nawet wyłączeniu, jeżeli przemawiają za tym zasady współżycia społecznego (np. trudna sytuacja majątkowa wielodzietnej rodziny zmarłego pracownika).
Z ORZECZNICTWA
Spadkobierca, który odrzucił spadek, może ponosić odpowiedzialność za mienie zagarnięte przez jego poprzednika prawnego na szkodę zakładu pracy, jeżeli świadomie skorzystał z wyrządzonej w ten sposób temu zakładowi szkody.
Wyrok Sądu Najwyższego z 28 stycznia 1975 r.
(sygn. akt I PR 187/74).
Tryb dziedziczenia a obowiązki pracodawcy
Obowiązki pracodawcy zależą przede wszystkim od tego, czy dziedziczenie wynagrodzenia po zmarłym pracowniku będzie odbywać się na zasadach określonych w k.p. czy przepisach k.c.
Stwierdzenie przez pracodawcę wygaśnięcia stosunku pracy z powodu śmierci pracownika następuje na podstawie odpowiednich dokumentów (np. aktu zgonu). Podstawy do zastosowania art. 631 k.p. nie stanowi np. zaginięcie pracownika skutkujące niestawieniem się do pracy. Dopiero sądowe uznanie za zmarłego uprawnia i zobowiązuje pracodawcę do sprawdzenia, jaki tryb dziedziczenia będzie zastosowany.
Pracodawca ma obowiązek samodzielnie ustalić krąg uprawnionych osób. W przypadku gdy po zmarłym pracowniku pozostaje małżonek oraz inne osoby uprawnione do renty rodzinnej, dziedziczenie wynagrodzenia odbędzie się na podstawie przepisów k.p. Wówczas, prawa majątkowe podlegające dziedziczeniu przypadają w częściach równych wszystkim uprawnionym osobom. Należności pieniężne przypadające małoletnim dzieciom zmarłego pracownika wypłaca się przedstawicielowi ustawowemu (np. drugiemu rodzicowi).
Wypłata świadczeń po zmarłym pracowniku powinna nastąpić niezwłocznie – po niebudzącym wątpliwości ustaleniu kręgu osób uprawnionych.
W sytuacji wadliwego określenia przez pracodawcę kręgu osób uprawnionych do otrzymania praw majątkowych ze stosunku pracy po zmarłym pracowniku, ponosi on odpowiedzialność odszkodowawczą.
W przypadku braku osób umożliwiających dziedziczenie w ramach przepisów k.p. pracodawca wstrzymuje wynagrodzenie zmarłego pracownika do momentu zakończenia postępowania spadkowego lub testamentowego.
PRZYKŁAD
W październiku zmarł pracownik naszego stowarzyszenia. Pracownik miał żonę i liczną rodzinę. Czy wypłata wynagrodzenia po zmarłym pracowniku powinna zostać przekazana jego rodzinie od razu, czy dopiero po nabyciu przez nią spadku po zmarłym?
Wynagrodzenie po zmarłym pracowniku jest świadczeniem wynikającym ze stosunku pracy, w którym pozostawał zmarły pracownik, a tym samym podlega dziedziczeniu. Pracodawca w pierwszej kolejności ustala krąg osób uprawnionych do dziedziczenia w ramach przepisów k.p. W związku z faktem, że pracownik pozostawał w związku małżeńskim, prawo do świadczeń ze stosunku pracy po mężu będzie miała jego żona oraz inne osoby uprawnione do renty rodzinnej. Dziedziczenie wynagrodzenia odbędzie się zatem zgodnie z art. 631 k.p.
Zadaj pytanie na: Forum Kadry
Wypłata świadczeń po zmarłym pracowniku powinna być dokonana niezwłocznie po ustaleniu uprawnionych osób do dziedziczenia. W takim przypadku pracodawca nie musi czekać na zakończenie postępowania spadkowego i wydanie orzeczenia o nabyciu spadku.
Podstawa prawna:
- ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy – j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94; ost.zm. Dz.U. z 2012 r., poz. 908
- ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny – Dz.U. Nr 16, poz. 93; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. Nr 230, poz. 1370