Przepisy Kodeksu pracy określają rodzaje dozwolonych potrąceń z wynagrodzenia, ich kolejność, granice oraz kwoty od nich wolne.
Potrąceń z wynagrodzenia dokonuje się w kolejności wskazanej w art. 87 § 1 k.p., czyli w pierwszej kolejności dokonuje się potrącenia na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych, a dopiero po nich, jeżeli wynagrodzenie pracownika na to pozwala, dokonuje się potrącenia sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne.
Potrącenia z tytułu świadczeń alimentacyjnych mogą być dokonane do wysokości 3/5 wynagrodzenia, bez ograniczenia w postaci kwoty wolnej od potrąceń.
Kolejnych potrąceń dokonuje się na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne. Należy jednak pamiętać, że nie mogą one razem z potrąceniem na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych przekroczyć 3/5 wynagrodzenia. Równocześnie po potrąceniu świadczeń alimentacyjnych pozostała kwota wynagrodzenia pracownika musi być wyższa od kwoty wolnej od potrąceń w przypadku sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne, czyli kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Przykład
Wynagrodzenie za pracę pracownika wynosi 6000 zł brutto. Pracodawca otrzymał 2 tytuły wykonawcze – pierwszy na pokrycie świadczeń alimentacyjnych – zobowiązujący do potrącania z wynagrodzenia kwoty 1500 zł miesięcznie i drugi niealimentacyjny z tytułu niespłaconego kredytu, zobowiązujący do potrącenia z wynagrodzenia kwoty 500 zł.
Aby prawidłowo dokonać potrąceń z wynagrodzenia za pracę, pracodawca musi w pierwszej kolejności ustalić kwotę netto wynagrodzenia po odliczeniu składek na ubezpieczenia oraz zaliczki na podatek dochodowy. Dopiero wówczas może przystąpić do realizacji potrąceń ustawowych w kolejności i wysokości regulowanej przez Kodeks pracy.
Załóżmy, że pracownik:
• zatrudniony jest w pełnym wymiarze czasu pracy,
• pracuje i mieszka w tej samej miejscowości,
• złożył pracodawcy PIT-2 upoważniający do stosowania przy ustalaniu wysokości zaliczki kwoty zmniejszającej podatek.
I. Ustalamy wysokości składek na ubezpieczenia społeczne:
• składka na ubezpieczenie emerytalne:
6000 zł x 9,76% = 585,60 zł,
• składka na ubezpieczenia rentowe:
6000 zł x 1,5% = 90 zł,
• składka na ubezpieczenie chorobowe:
6000 zł x 2,45% = 147 zł,
• łączna kwota składek na ubezpieczenia społeczne:
585,60 zł + 90 zł + 147 zł = 822,60 zł.
II. Obliczamy wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne:
• podstawą wyliczenia składki na ubezpieczenie zdrowotne jest wynagrodzenie brutto pomniejszone o kwotę składek na ubezpieczenia społeczne:
6000 zł – 822,60 zł = 5177,40 zł,
• składka na ubezpieczenie zdrowotne w pełnej wysokości (9%):
5177,40 zł x 9% = 465,97 zł,
• składka na ubezpieczenie zdrowotne odliczana od podatku (7,75%):
5177,40 zł x 7,75% = 401,25 zł.
III. Ustalamy dochód pracownika. W tym celu od przychodu odejmujemy składki na ubezpieczenia społeczne oraz kwotę stanowiącą zryczałtowany koszt uzyskania przychodu, a wynik zaokrąglamy do pełnych złotych:
6000 zł – 822,60 zł – 111,25 zł = 5066,15 zł; po zaokrągleniu – 5066 zł.
IV. Obliczamy zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych. Podstawę opodatkowania mnożymy przez obowiązującą stopę procentową podatku, a następnie pomniejszamy o ulgę podatkową i składkę zdrowotną 7,75%; wynik zaokrąglamy do pełnych złotych:
5066 zł x 18% = 911,88 zł,
911,88 zł – 46,33 zł = 865,55 zł,
865,55 zł – 401,25 zł = 464,30 zł; po zaokrągleniu do pełnych złotych ostateczna kwota zaliczki będzie więc wynosić 464 zł.
V. Ustalamy wynagrodzenie netto do wypłaty. W tym celu wynagrodzenie brutto pomniejszamy o składki na ubezpieczenia społeczne, zaliczkę podatkową oraz składkę na ubezpieczenie zdrowotne (9%):
6000 zł – 822,60 zł – 464 zł – 465,97 zł = 4247,43 zł.
Kwota 4247,43 zł jest wynagrodzeniem netto pracownika. Z tak ustalonej kwoty pracodawca może dopiero dokonać potrąceń. Musi przy tym pamiętać o nałożonych przez Kodeks pracy ograniczeniach.
Przy jednoczesnym potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie świadczeń alimentacyjnych i należności innych niż świadczenia alimentacyjne nie mogą one w sumie przekraczać 3/5 wynagrodzenia:
4247,43 zł x 3/5 = 2548,46 zł.
Jednocześnie pracownikowi musi pozostać do wypłaty co najmniej kwota wolna od potrąceń (przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne jest to kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę – 1317 zł brutto, czyli 984,15 zł netto).
Zgodnie z kolejnością dokonywania potrąceń w pierwszej kolejności potrącamy należność z tytułu świadczenia alimentacyjnego:
4247,43 zł – 1500 zł = 2747,43 zł,
a następnie z tytułu niespłaconego kredytu:
2747,43 zł – 500 zł = 2247,43 zł.
W tym przypadku potrącenia z obu tytułów wykonawczych były możliwe. Ich suma była wyższa od 3/5 wynagrodzenia, a po ich potrąceniu pracownikowi pozostało więcej niż minimalne wynagrodzenie.
Tytuły wykonawcze inne niż świadczenia alimentacyjne
Bardziej skomplikowana jest sytuacja, w której pracodawca otrzymuje kilka tytułów wykonawczych niealimentacyjnych. Wówczas powstaje problem, które z nich należy zrealizować w pierwszej kolejności.
Gdy egzekucja została skierowana do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego, wówczas mamy do czynienia z tzw. zbiegiem egzekucji – art. 773 k.p.c. W takim przypadku prowadzący egzekucję wierzytelności na podstawie tytułu wykonawczego zarówno komornik sądowy, jak i administracyjny organ egzekucyjny (np. naczelnik urzędu skarbowego) muszą wstrzymać czynności egzekucyjne na wniosek: wierzyciela, dłużnika lub z urzędu i przekazać akta egzekucji administracyjnej oraz egzekucji sądowej sądowi rejonowemu, w którego okręgu znajduje się siedziba komornika lub administracyjnego organu egzekucyjnego, który pierwszy wszczął egzekucję.
Sąd rejonowy ma 14 dni na wydanie postanowienia i określenie, który organ egzekucyjny, sądowy czy administracyjny ma dalej prowadzić łącznie egzekucję w trybie właściwym dla danego organu.
Wstrzymanie czynności egzekucyjnych nie powoduje zawieszenia postępowania egzekucyjnego, lecz skutkuje niedokonywaniem dalszych czynności z uwagi na zbieg egzekucji. Komornik sądowy, dokonując zajęcia wynagrodzenia pracownika za pracę w trybie art. 880 i nast. k.p.c. lub art. 72–75 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji w zawiadomieniu poucza pracodawcę o ciążących na nim obowiązkach oraz skutkach niezastosowania się do nich – art. 882, 886 k.p.c. Pracodawca w takiej sytuacji może wypłacić pracownikowi jedynie cześć wynagrodzenia wolną od zajęcia. Zajętą część pensji może natomiast przekazywać do depozytu.
Podstawa prawna:
- art. 87, 108 Kodeksu pracy,
- art. 773, 880 i nast. Kodeksu postępowania cywilnego,
- art. 72, 73 i 75 ustawy z 17 czerwca 1996 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (DzU z 2005 r. nr 229, poz. 1954 ze zm.).